Biologiya 17 14-04-2022. indd

Bir hujayrali organizmlarning jinssiz ko’payishi.
Oddiy binar
bo‘linish prokariot 
organizmlarda kuzatiladi. Prokar-
iot hujayraning halqasimon DNKsi 
replikatsiyalanadi, hujayra o‘rtasi-
da to‘siq hosil bo‘lib, hujayra ikkiga 
bo‘linadi.
Bir hujayrali sodda hayvonlar-
dan amyoba, evglena, infuzoriya kabi 
hayvonlarning 
binar
bo‘linishi mitoz 
jarayoniga asoslangan.
Bezgak paraziti hayot siklida 
shizogoniya 
– ko‘p bo‘linish sodir 
bo‘ladi. Hujayra yadrosi bir necha 
marta mitoz bo‘linib, yosh hu-
jayralarni hosil qiladi.
Xlorella, xlamidomonada kabi su-
vo‘tlari 
sporalar orqali
ko‘payadi. 
Sporalar mitoz usulida hosil bo‘ladi-
gan gaploid hujayralar bo‘lib, tarqal-
ishga xizmat qiladi.
Kurtaklanib
ko‘payish mitoz aso-
sida sodir bo‘ladigan jarayon bo‘lib, 
achitqi zamburug‘larida kuzatiladi. 
Ona hujayrada yadroni saqlovchi 
bo‘rtma paydo bo‘lib, kattalashadi va 
mustaqil organizmga aylanadi
Bu qiziq
. Bakteriya hujayrasi noqulay 
sharoitda sporaga o’raladi, lekin bu sporalar 
ko’payishda ishtirok etmaydi. Sporalar mus-
tahkam qobiq bilan o’ralgan bo’lib, metab-
olizm sust, noqulay sharoitlarga chidamli 
harakatsiz hujayralardir.
Spora bakteriyaga ana shunday noqu-
lay sharoitda yashab qolishiga xizmat qiladi. 
shuningdek, shamol yoki suv bilan uzoq ma-
sofalarga tarqalishini ham taminlaydi. Qulay 
muhitga kirgandan so’ng, sporlar parchala-
nadi va bakteriya hujayrasi mustaqil bo’linib 
ko’paya boshlaydi.

---

81
Biologiya 10
Tabiatda o‘simliklarning vegetativ organlari – ildizi, poyasi va bargi orqali 
vegetativ 
ko‘payishi
keng tarqalgan(quyi sin�larda tanishdingiz).
Mikroklonlash
Vegetativ ko’payishning zamonaviy usuli bo’lib , inson uchun foydali belgiga ega bo’lgan 
o’simlikning irsiy jihatdan bir xil, viruslardan tozalangan ko’chatlar laboratoriya sharoit-
ida maxsus idishlardagi ozuqa muhitida o’stiriladi. Bu jarayon bir nechta bosqichlardan 
iborat: Viruslardan holi, sog’lom donor o’simlik tanlab olinadi. Steriliangan meristema 
to’qimasini idishdaga invitro ozuqasiga joylanadi. Ozuqada kichik osimlik rivojlanadi, 
uni issiqxonada dala sharoitiga moslashtirish uchun tayyorlanadi.
Mikroklonal ko’paytirish usulida turli-tuman o’simliklarni, yirik yog’ochli darahtlar, 
ayniqsa ignabarglilar, dorivor o’simliklarni ko’paytirish mumkin. Butkul yo’qolib ketish 
hav�i bo’lgan o’simliklarni ham shu usul yordamida saqlab qolsa bo’ladi.
Vatanimizda genomika va bioinformatika markazining laboratoriyalarida g’oza, kar-
toshka , xrizantema , tok kabi o’simliklarning sovuqqa, sho’rga va qurg’oqchilikka chid-
amli navlaridan ko’chatlar yetishtishtirish yo’lga qo’yilgan.