Biologiya 17 14-04-2022. indd

Vegetativ 
ko’payish
Sporalari 
orqali 
ko’payish
Kurtaklanib 
ko’payish
Fragmentlar 
orqali 
ko’payish
Poliembrioniya 
 Jinssiz ko‘payish
da yangi avlod ona organizmining bitta yoki bir nechta somatik hu-
jayrasidan rivojlanadi. Organizmlar ko’payishining bu turi mitozga asoslangan. Mitozning 
interfaza bosqichida hujayraning irsiy materiali ikki karra ortadi va qiz hujayralarga teng 
miqdorda taqsimlanadi. Natijada paydo bo’lgan hujayralar genetik jihatdan ona hujayran-
ing aynan nusxasi yani 
kloni
xisoblanadi.Shuning uchun ham jinssiz ko’payishning bar-
cha shakllarida avlodlarning genotipi ota-ona genotipi bilan bir xil boladi. 
Muhitning mutagen omillari tasirida hujayraning irsiy materiali o’zgarishga uchrab 
rak hujayralari rivojlanishi mumkin. Yadroning tuzilishi va vazifasida o’zgarish sodir 
bo’lganligi uchun u so’g’lom hujayra yadrosiga nisbatan yirik bo’ladi. O`zgarishga uchra-
gan yadro ajdod hujayra yadrolaridan o’lchami, shakli, tuzilishi va vazifasi jihatdan farq 
qiladi. Rak hujayralaridagi bu o’zgarishlar ko’payishdagi qattiy qonuniyatlarni izdan 
chiqaradi va natijada hujayra tez hamda tartibsiz kopaya boshlaydi. 
Ko‘p hujayrali organizmlarda jinssiz ko‘payish
ning quyidagi shakllari kuzatiladi:

---

79
Biologiya 10
Jinssiz kopayish
Jinsiy ko’payish
Jinssiz ko’payishning biologik asosi
Mavjud xromosoma to’plami o’zgarmagan 
holda hujayralar bo’linishi xisoblanadi
Jinsiy ko’payishning biologik asosi hu-
jayralarning bo’linishidan gametalarn-
ing hosil bo’lishi hisoblanadi
Kopayishda ona organizm ishtirok etadi
Ko’payishda ota-ona organizm ishtirok 
etadi
Gameta hosil bo’lmaydi
Gameta hosil bo’ladi
Yangi organizm somatik hujayradan yoki 
sporadan rivojlanadi
Yangi organizm gametalarning qo’shil-
ishi natijasida hosil bo’lgan zigotadan 
rivojlanadi
Hosil bo’lgan avlod ona organizmining 
aynan nusxasi hisoblanadi (o’simliklarda 
spora orqali ko’payishdan tashqari)
Hosil bo’lgan avlod ona organizmining 
nusxasi bo’lmay, undan farq qiladi
Turlar so�ligini taminlaydi 
Turlar xilma xilligini taminlaydi

---

80
Biologiya 10