Biologiya 17 14-04-2022. indd

 Yangi bilimlarni qo‘llang.
Bilish va tushunish.
1.Hujayraning membranasiz organoidlariga nimalar kiradi?
2..Membranasiz organoidlarning o‘ziga xos tuzilishi va vazifasi haqida ma’lumot ber-
ing.
3 Hujayra markazi haqida ma’lumot bering .
4. Ribosoma haqida ma’lumot bering.
5. Sitoskeletning o‘ziga xos tomonlarini ayting.
Qo‘llash. 
Hujayra membranasiz organoidlarining tuzilishidagi o‘ziga xos tomonlarini 
tushuntiring?
Tahlil. 
Gialoplazma hujayraning qaysi tarkibiy qismini tashkil etadi? Unda qanday 
moddalar joylashgan. 
Sintez. 
1.Hujayra bir butun tizim deb qaralsa, uning organoidlari o‘rtasida qanday 
bog‘liqlik mavjud? 
Baholash. 
Ushbu mavzu bo‘yicha egallagan bilimlaringiz haqida esse tayyorlang va 
sinfdoshlaringiz bilan muhokama qiling.
 2.3 HUJAYRANING MEMBRANALI ORGANOIDLARI
Tayanch bilimlarni sinang.
Hujayraning membranali organoidlari haqida nimalarni 
bilasiz?
Hujayrada membranasiz organoidlar bilan bir qatorda membranali organoidlar ham 
mavjud, ularga endoplazmatik to’r, Golji majmuasi, mitoxondriya, plastida, vakuolalar 
misol bo‘ladi.
Endoplazmatik to’r
bir qavat membrana bilan chegaralangan bo‘shliq va 
kanalchalar yig‘indisidan iborat bo‘lib gialoplazmada joylashagan. Endoplazmatik to‘r 
membranasining tuzilishi plazmatik membrana bilan o‘xshash bo‘ladi. Hujayraning 50% 

---

45
Biologiya 10
ini egallab turadigan endoplazmatik to‘rning kanalchalari uzilmaydi va gialoplazmaga 
ochilmaydi. (ris. 37). Donador va silliq endoplazmatik to‘r farq qilinadi. 
Donador endoplazmatik to‘rning membranasida juda ko‘plab ribosomalar joylashgan. 
Shu joyda
hujayradan tashqariga chiqariladigan oqsillar sintezlanadi. Endoplazmatik 
to‘rdagi ribosomalarda membrana tarkibiga kiradigan oqsillar ham sintezlanadi.

---

46
Biologiya 10
Silliq endoplazmatik to‘r membranalarida uglevod va lipidlar sintezi amalga oshadi. 
Silliq endoplazmatitk to‘rda organizm bir butunligini ta’minlaydigan va hujayra funksi-
yalarida muhim rol o‘ynaydigan kalsiy ionlari to‘planadi. Jigar hujayralaridagi endopla-
zmatik to‘r zaharlarni parchalash xususiyatiga ham ega. 
Endoplazmatik to‘rda sintezlangan moddalar uning kanalchalarida to‘planadi va Golji 
majmuasiga o‘tkaziladi. 
Donador endoplazmatik to‘r oqsil sintezi jadal boradigan hujayralarda ko‘p bo‘ladi 
(masalan: so‘lak bezlari, gipo�iz, oshqozon osti bezi kabilarning hujayralarida). Silliq en-
doplazmatik to‘r polisaxaridlar, lipidlar sintezlanadigan (buyrak usti bezi, ter bezlari) 
hujayralarda ko‘p bo‘ladi..