Biologiya 17 14-04-2022. indd

Sitoskelet (hujayraning ichki tayanch skleti)
– hujayraning tuzilmaviy tarkibiy qis-
mi bo‘lib mexanik tayanch vazifasini bajaradi. Sitoskelet uch o‘lchamli to‘r ko‘rinishida 
bo‘lib, mikro�ibrilla va mikronaychalardan tashkil topgan (rasm). 
Mikro�ibrilla 
— ingichka oqsil tolachalaridan tashkil topgan. Bitta oqsil ipcha 
atro�ida 2ta oqsil ipcha spiralsimon o‘ralgan bo‘ladi. Har bir ip aktin oqsil molekulasining 
polimerizatsiyasi natijasida hosil bo‘ladi. Shuningdek, hujayrada muhim oqsil bo‘lgan 
miozinni o‘zgarishidan hosil bo‘lgan �ibrillalar ham bo‘ladi.
Aktin va miozindan iborat tuzilma ATF bilan birikib qisqarish xususiyatiga ega bo‘lgan 
aktimiozin kompleksini hosil qiladi.
Mikronaycha.
Mikronaycha barcha eukariot hujayralarda bo‘ladi. Ular tubulin 
oqsilidan hosil bo‘lib, tuzilish jihatdan g‘ovaksimon naychalar ko‘rinishida bo‘ladi. rasm
Sitoskelet xilma-xil vazifalarni bajaradi. Ular hujayraning tarkibiy komponentlarini 
tartibli joylashuvini ta’min-
laydi. Mikronaycha esa hu-
jayraga aniq shakl berib tur-
ish, hujayraning qisqarishiga 
va cho‘zilishiga to‘sqinlik 
qilish, bundan tashqari 
mikronaycha hujayra ichi-
da moddalarning tashish 
funksiyalarini ham bajaradi. 
Mikronaycha hujayraning 
bo‘linishida bo‘linish ur-
chug‘ini hosil bo‘lishida va 
xromosomalarning qutblar-
ga tarqalishida ham ishtirok 
etadi.
Mikro�ibrilla va mikronaycha sitoplazmaning uski qatlami va plazmatik membrana 
bilan bog‘liq xolda hujayrada bo‘ladigan endotsitoz va ekzotsitoz jarayonlarida gialopla-
zma harakatini ta’minlaydi. Sitosklelet elementlari juda o‘zgaruvchan bo‘lib, tashqi va 
ichki muhitning o‘zgarishi ta’sirida bo‘laklarga ajralib yana qaytadan tiklanishi mumkin. 
Mikronaycha va mikro�ibrillani hosil qilishda ishtirok etgan ayrim oqsillar bu jarayonda 
gialoplazma tarkibiga erigan xolatda o‘tadi.