Biologiya 17 14-04-2022. indd

To‘siq (Himoya) vazifasi.
Sitoplazmatik membrana hujayrani tashqi tomondan 
qoplab turadi va hujayraning ichki muhitini tashqi tomondan himoya qiladi. To‘siq vazi-
fasini birinchi lipidlar bajaradi u yot zarrachalarni hujayra ichiga o‘tishiga to‘sqinlik qila-
di. 
Retseptorlik funksiya. 
Sitoplazmatik membrana tarkibidagi oqsillar tashqi ta’sir-
larga javob berish vazifasini bajaradi. Oqsillar tashqi ta’sirlar natijasida o‘zining tuzilish 
struktukturasini o‘zgartiradi va natijada impulslar hosil bo‘ladi, bu impulslar hujayra 
ichiga o‘tkaziladi, Natijada hujayrada ta’sirlarga javob reksiyasi va tashqi muhit bilan 
axborot almashinish amalga oshadi. 
Transport funksiyasi.
Plazmolemmaning eng muhim funksiyalaridan biri mod-
dalarning hujayra ichiga va hujayradan tashqariga transport qilishidir. Membrananing 
transport vazifasini bir necha turlari bor. Ulardan eng muhimlari diffuziya, aktiv va pas-
siv transport, fagositoz va pinositoz transport hisoblanadi.
Diffuziya membrana orqali moddalarning erkin o‘tishi hisoblanadi, bunda modda-
lar konsentratsiyasi baland muhitdan konsentratsiyasi past bo‘lgan muhitga transport 
qilinadi. Misol uchun, N
2
O, O
2
, SO
2
, mochevina va turli ionlar. 
Aktiv transport — bu moddalarning konsentratsiyasi past bo‘lgan joydan konsen-
tratsiyasi yuqori bo‘lgan joyga membranalar orqali moddalarning tashilishidir. Bu ko‘p 
maxsus fermentlar ishtirokida amalga oshadi. Bunda ATF energiyasidan foydalaniladi.
(sm. ris.31).
Aktiv transportga misol qilib, K
+
ionlarining hujayra ichkarisiga, Na
+ 
ionlari hujayra 
tashqarisiga transport qilinishini olish mumkin.Aktiv transport orqali plazmatik mem-

---

40
Biologiya 10
brana faqat ayrim molekulalar yoki ionlarni hujayra ichiga o’tkazibgina qolmay, balki 
yirik molekulalar yoki ular yig’indisidan hosil bo’lgan yirik zarrachalarni ham o’tkazish 
xususiyatiga ega. Bu xususiyat