Biologiya 17 14-04-2022. indd

RNKning tuzilishi va funksiyalari.
RNKning tuzilishi va vazifalari. RNK moleku-
lalarining tuzilishi ko’p jihatdan DNK molekulalarining tuzilishiga o’xshaydi. Biroq, bir 
qator muhim farqlar ham mavjud. Ma’lumki, RNK 
molekulalarida dezoksiriboza o’rniga riboza, timin 
(T) o’rniga urasil (U) mavjud. RNK molekulalari bir 
zanjirli bo’ladi. RNK zanjiri nukleotidlari bir-biri 
bilan vodorod bog’larini hosil qilishga qodir, ammo 
bu holda komplementar nukleotidlarning moleku-
la ichidagi o’zaro ta’siri haqida gap boradi. Uzunligi 
jihatdan RNK molekulalari DNKga qaraganda an-
cha qisqa.
Hujayrada bir necha turdagi RNK mavjud bo’lib, 
ular molekulalarining o’lchamlari, tuzilishi va 
funktsiyalari bilan farqlanadi. RNKning barcha tur-
lari DNK zanjirlaridan birining ma’lum qismlarida 
sintezlanadi. Bunday sintez matritsali sintez deb 
ataladi, chunki DNK molekulasi RNK molekulala-
rini sintez qilish uchun matritsa (ya’ni qolip) his-
oblanadi. 
 Ribosomal RNK
(rRNK) barcha hujayrali RN-
Kning 80% ni tashkil qiladi. rRNK molekulalari 
maxsus oqsillar bilan birlashadi va ribosomalarni 

---

32
Biologiya 10
- aminokislotalardan oqsillar sintezlanadigan organellalarni hosil qiladi.
 Transport RNK
(tRNK) barcha hujayra RNKlarining taxminan 15% ni tashkil qiladi. 
tRNK molekulalari nisbatan kichik (o’rtacha 80 ta nukleotiddan iborat). Ularning bar-
chasi bir xil fazoviy kon�iguratsiyaga ega. tRNK molekulasi Ichida vodorod bog’larning 
hosil bo’lishi tufayli tRNK molekulasi “sebargabargi” deb ataladigan fazoviy strukturaga 
ega. (-rasm). tRNKning vazifasi aminokislotalarni ribosomalarga o’tkazish va oqsil sint-
ezi jarayonida ishtirok etishdir.
Informatsion yoki matritsa RNK
(iRNK, mRNK) o’lchami va strukturasi jihatidan 
xilma-xil. mRNK molekulalari ma’lum oqsilning tuzilishi haqida ma’lumotni o’z ichiga 
oladi. Ribosomalarda oqsil sintezi jarayonida iRNK qolip vazifasini bajaradi, shuning 
uchun oqsil biosintezi ham matritsali jarayondir. RNKning barcha turlarining funksi-
yalari oqsil sintezi jarayonlari bilan bog’liq.