Biologiya 17 14-04-2022. indd



Download 33,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet113/143
Sana04.11.2022
Hajmi33,86 Mb.
#860543
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   143
Bog'liq
10 sinf

cheklovchi omil
deb ataladi. Masalan, tuproqda biron-bir 
mikroelementning yetishmasligi o‘simlik rivojlanishining susayishiga va hosildorlikning 
pasayishiga olib keladi. Shu o‘simliklar bilan oziqlanuvchi hasharotlar oziq yetishmasligi 
tufayli hobud bo‘ladi. Hasharotlar sonining kamayishi esa o‘z navbatida shu hasharotlar 
bilan oziqlanuvchi entomofag – yirtqich hayvonlar, hasharotlar, suvda hamda quruqlikda 
yashovchilar (am�ibiyalar), sudralib yuruvchilar, qushlar, sutemizuvchilarning yashab 
qolishi va ko‘payishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 
Cheklovchi omillar har bir turning tarqalish arealini belgilaydi. Masalan, ko‘pchilik 
o‘simlik va hayvon turlarining shimol tomonga tarqalishini haroratning pastligi, yorug‘li-
kning yetishmovchiligi cheklasa, janub tomonga tarqalishini esa namlikning tanqisligi 
cheklaydi. Tirik organizmlarning hayotiy faoliyati va rivojlanishini ekologik omilning na-
faqat minimum chegarasi, balki maksimum chegarasi ham susaytirishi mumkin. Turn-
ing muayyan ekologik omilga nisbatan chidamlilik chegaralarining kengligi shu omilga 
«evri» so‘zini qo‘shish orqali ifoda etiladi. Keng ko‘lamda o‘zgaruvchan muhit sharoitida 
yashashga moslashgan yoki chidamlilik chegaralari doirasi keng bo‘lgan o‘simlik va hay-
vonlar evribiontlar (yunoncha «eurys» – keng, «biontos» – yashovchi) deyiladi. Masalan, 
kosmopolit turlar muhitning o‘zgaruvchanligiga keng doirada moslanuvchan bo‘ladi. 
Kosmopolitlar – keng tarqalgan, ya’ni Yer yuzining juda katta hududlarini egallagan tur-
lardir. Masalan, kalamushlar, suvaraklar, pashshalar, burgalar kosmopolitlar sanaladi. 
Muhit omillarining keng doirada o‘zgarishiga turning bardosh bera olmasligi yoki chid-
amlilik chegaralari doirasi torligi tegishli omilga «steno» so‘zini qo‘shish orqali ifoda eti-
ladi. Nisbatan doimiy muhit sharoitida yashashga moslashgan, harorat, namlik, atmos-
fera bosimi kabi omillarning tor ko‘lamda o‘zgarishigagina bardosh bera oladigan 
o‘simlik va hayvonlar stenobiontlar (yunoncha «stenos» – tor, cheklangan, «biontos» – 
yashovchi) deb yuritiladi. Masalan, Janubiy Amerikada yashovchi kolibrilar ma’lum bir 
turdagi o‘simlik nektari bilan oziqlanadi. Shuning uchun bu qush turining areali tor 
bo‘lib, aynan shu o‘simlikning areali bilan belgilanadi. Avstraliyada yashovchi xaltali ayiq 
– koala faqat evkalipt daraxtida yashab, uning bargi bilan oziqlanadi. 

Download 33,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish