Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

3.
 
Mehnatni muhofaza qilishdagi iqtisodiy samaradorlik 
Mehnat muhofazasi va ish sharoitlarini yaxshilashdagi iqtisodiy samaradorlikni 
aniqlashda ko‘pincha quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Yillik iqtisodiy 
samara ko‘rsatkichi 
F
y
xo‘jalikda mehnat muhofazasi tadbirlarini joriy qilish 
natijasida olingan daromad bilan ta’riflanadi. U quyidagicha aniqlanadi:
F
y
= M
1 
– M
2 
- x, 
bunda: M
1
va M
2
- xo‘jalikda mehnat muhofazasi todbirlarini joriy qilishdan 
oldin va keyin shikastlanish hamda kasallanishlarga sarflangan mablag‘, so‘m, X - 
mehnat muhofazasi va ish sharoitlarini yaratish tadbirlariga ketgan xarajatlar, 
so‘m. 
Mehnat muhofazasi va ish sharoitlarini yaxshilash chora tadbirlariga 
sarflanadigan xarajatlar quyidagicha aniqlanadi: 
X=X
c
+X
k
E
m
, 
bunda: 
X
e
- ekspluatasion xarajatlar, so‘m. 
X
k
- mehnat muhofazasi va ish 
sharoitlarini yaxshilash uchun mo‘ljallangan kapital mablag‘, so‘m. 
E
m
- 0,08 kapital 
mablag‘larning iqtisodiy samaradorligini taqqoslaydigan me’yoriy koefflsient. 
Ekspluatasion xarajatlar quyidagicha hisoblanadi: 
X
e
 
=
X
af 
+ X
mash
 + X
cht 
+ X
pr 
+ X
bosh
 
bunda: 
X
af
 
- asosiy fondni saqlash va ularga xizmat ko‘rsatish uchun ketadigan 
xarajatlar, so‘m; 
X
mash
- mashina va texnologik uskunalarni saqlash, ularga xizmat 
ko‘rsatishga sarflanadigan xarajatlar, so‘m; 
X
cht
- ish sharoitlarini yaxshilash va 
mehnat muhofazasi tadbirlariga sarflanadigan xarajatlar, so‘m; 
X
shxv
- shaxsiy himoyalanish vositalari va maxsus kiyimlami tozalashga, 
ta’mirlashga va sotib olishga sarflanadigan xarajatlar, so‘m; 
X
pr
- sut va profilaktika 
ovqatlari uchun ketadigan xarajatlar, so‘m; 
X
bosh
– xo‘jalikda boshqa ishlar uchun 
sarflanadigan xarajatlar, so‘m. Xo‘jalikda ish sharoitlarini va mehnat muhofazasi 
uchun sarflangan mablag‘ning har bir so‘midan qaytimini ta’riflaydigan K
s
ko‘rsatkich samaradorlikni bildiradi. 

---

93 
Bir yillik kapital xarajatlarning (X
k
) chiqimini qoplay olish quyidagi 
formuladan aniqlanadi: 
Agar olingan muddat chiqimi qoplay olish (T) me’yoridan (T
m
-12,5 yil) kam 
bo‘lsa, unda ko‘rilgan chora tadbirlar iqtisodiy samara berish bermasligi hisoblanadi. 
Xo‘jalik iqtisodiy yo‘qotish choram tadbirlari ko‘rishdan oldin (M
1
) va keyin (M
2
) 
iqtisodiy yo‘qotishlar o‘z ichiga quyidagi xarajatlami oladi. 
Vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotganliklari tufayli to‘lanadigan haqning 
miqdori:
bunda: 
har bir jarohatlangan ishchining o‘rtacha kunlik ish haqqi, so‘m/kun., 
Di
- har bir 
jarohatlangan ishga yaroqsiz kunlar soni. Baxtsiz hodisalar va kasallanishlar 
natijasida ish qobiliyatini to‘liq yoki qisman yo‘qotganlarga bo‘lgan zarar o‘rnini 
qoplash miqdori quyidagicha aniqlanadi: 
bunda: