156
2) yapon millatining manfaatlari va qadriyatlari boshqa barcha manfaatlar va
qadriyatlardan ustun turadi;
3) yapon millati har bir tarixiy daqiqada iloji boricha mustaqil bo‗lishi kerak.
Yaponiya davlat millatchiligining quyidagi xususiyatlari ta'kidlangan:
1) mafkuraning statistik mohiyati va uni amalga oshirishning siyosiy
maqsadlari. Hokimiyatni birlashtirish mexanizmlari jamiyatning barcha jabhalarida
davlat nazoratini o‗rnatishga
qaratilgan;
2) Yaponiyada davlat millatchiligi millatni safarbar qilishga, tashqi tahdidga
qarshi kurashga qaratilgan;
3) Yaponiyada millatchilik bir vaqtning o‗zida mamlakatning xalqaro
munosabatlar tizimidagi milliy xulq-atvorining asosiy ta'limotlarini aks ettiradi:
―mudofaa‖, ―boshqa millatlar bilan ehtiyotkorlik bilan yaqinlashish‖, ―ma'rifatli
xalqaro yetakchilik‖, ―radikallashuv‖ (mojaroning kuchayishi);
4) Yaponiya tarixida millatchilik avtoritar imperiya sifatida rivojlandi;
5) millat har doim tashqi qiyinchiliklardan qo‗rqish sharoitida mavjud
bo‗lib, bu o‗z ifodasini mudofaa millatchiligi va mudofaa vatanparvarligida
topgan‖
1
.
Agar Yaponiyaning Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari bilan
hamkorligi haqida gapiradigan bo‗lsak, shuni ta'kidlash kerakki,
ushbu mintaqa
davlatlari bilan o‗zaro ta'sir tushunchalari Yaponiyada qadimdan mavjud bo‗lgan.
Masalan, Yoshida doktrinasi, unga ko‗ra harbiy-siyosiy sohada qo‗shma ustunlikni
va Yaponiyaning Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi iqtisodiy sohadagi yetakchi
mavqeini birlashtirish mamlakatning geosiyosiy strategiyasining asosi bo‗ldi. XX
asrning 60-yillardan boshlab Yaponiya OTOni yaratishni jahon iqtisodiyotining
quyi tizimi sifatida o‗z geosiyosiy maqsadlariga kiritdi. Ushbu kichik tizimda
yetakchi rol Yaponiyaning turli ta'limotlariga ko‗ra Yaponiyaga tegishli bo‗lgan.
So‗nggi o‗n yilliklarda, jadal iqtisodiy o‗sish Xitoyni nafaqat Osiyo-Tinch
okeani
mintaqasida, balki butun dunyoda yetakchiga aylantirganda, Yaponiya o‗z
kontseptsiyasini qayta ko‗rib chiqdi. U OTO yetakchisidan voz kechmadi, buni
Xitoyga qarshi muvozanatni yaratish zarurati bilan izohladi. Yaponiya ushbu
mintaqa davlatlarining o‗zaro aloqalarida faol ishtirok etadi. Masalan, Yaponiya
moliyaviy inqirozga qarshi kurashda mintaqaning rivojlanayotgan davlatlariga
katta yordam ko‗rsatdi, dengiz kemalari xavfsizligini ta'minlash muammolarini hal
qildi
va Malayziya, Indoneziya, Singapur, Janubiy Koreya va Xitoy bilan
qaroqchilar faoliyatini bostirish uchun Malayziya bo‗g‗oziga patrul xizmatini
tashkil qildi. Shunday qilib, Yaponiya uchun Osiyo-Tinch okeani mintaqasi doimo
strategik manfaatlar doirasiga kiritilgan.
1
https://sites.google.com/site/politicamira/geopolitika/geopolitika/geopoliticeskaa-strategia-aponii
157
Yaponiya nafaqat geologik ma'noda, balki geosiyosiy ma'noda ham dinamik
tektonik plitalar ustida joylashgan. VII-asrdan boshlab (yoki ehtimol undan ham
oldinroq)
Yaponiyaning huquqiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy tizimlari qo‗shni
Osiyo qit'asidan kelib chiqqan zilzilaga o‗xshash zarbalar ta'siri ostida qurilgan,
buzilgan va rekonstruksiya qilingan. Zamonaviy davrda, tijorat va aloqa sohasidagi
texnologik yutuqlar bilan Yaponiya Sharq va G‗arb o‗rtasida joylashgan bo‗lishi
kerak edi. Yaponlarning odob-axloqi, jamiyati va turmush tarzi bir-biridan Osiyo
tomoni, ikkinchisi esa Yevropa-Amerika tomoni tomon yo‗nalgan ikki dinamik
kuchdan kelib chiqqan. XXI-asrda Yaponiya Osiyo xomashyosi va Xitoy bozorlari
uning ravnaqi uchun muhim bo‗lgan muhitga duch kelmoqda. Xitoyning o‗ziga
xos kuch sifatida ajoyib ko‗tarilishi, Yaponiyaning uzoq vaqtdan beri mintaqaviy
hukmronlik mavqeiga ega bo‗lishidir
1
.
Bugungi kunda Shimoliy-Sharqiy Osiyo
zamonaviy dunyodagi eng qudratli
kuchlarning manfaatlari toʼqnash keladigan chorrahaga oʼxshaydi. Bu hudud yana
anʼanaviy ―issiq‖ yoki ―sovuq‖ urush nuqtasiga aylanishi ehtimoldan yiroq emas.
Biroq mintaqadagi yetakchi davlatlar uchun
mavjud raqobat davlatlararo
munosabatlarda shubhani aniqlaydi va vaqti-vaqti bilan uzoq muddatli hududiy,
siyosiy nizolarni kuchaytiradi. Boshqa tomondan, tobora kuchayib borayotgan
globallashuv jarayonlari milliy moliyaviy, xom ashyo,
ishchi kuchi va transport
oqimlarini yagona transchegaraviy tizimga birlashtirishga qaratilgan qudratli
iqtisodiy kuchlarni faollashtirmoqda.
Geosiyosiy
manfaatlarning
toʼqnashuvi
Shimoliy-Sharqiy
Osiyo
mamlakatlari oʼrtasidagi munosabatlarda "toʼsiq" boʼlib qoladimi yoki iqtisodiy
barqarorlikka intilish umumiy maqsadni shakllantirishga imkon beradimi? Savollar
hali ham ochiq. Ushbu maqolaning gʼoyasi bir qator nazariy va empirik takliflar
taʼsiri ostida shakllangan boʼlib, ular jahon tizimini oʼzgartirishning zamonaviy
sharoitida fundamental xarakterga yega.
Do'stlaringiz bilan baham: 
