Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

 
SAYLOV SENZLARI 
— konstitutsiya yoki saylov to‗g‗risidagi qonunlarda 
belgilangan saylov huquqini amalga oshirishda o‗rnatilgan shart va cheklovlar. Senzlar 
turli xil bo‗lishi mumkin: jins va yosh senzi (ayollarning saylov huquqini amalga 
oshirishiga ruxsat berish yoki cheklash; muayyan yoshga to‗lganda saylov huquqini 
amalga oshirish); ijtimoiy va mulkiy senz, ma‘lumotlilik, o‗troqlilik, fuqarolik senzi va b. 
Sivilizatsiya rivojlana borgan sari, u yo bu senzlar inkor etila borgan. Mas., dastlab 
saylov huquqi faqat erkaklarga berilgan, lekin XX asrga kelib erkaklar va ayollar huquqi 
tenglashtirilgan. XIX asr va XX asrlarda tabaqaviy va mulkiy senzlar keng qo‗llanildi. 
Muayyan tabaqa vakillari (ishchilar, dehqonlar, harbiy xizmatchilar va b.)ning 
saylovlarda ishtirok etishiga yo‗l qo‗yilmagan, muayyan mulk va daromadga ega bo‗lgan 
shaxslargina saylash huquqiga ega bo‗lgan. Mulkiy, jinsiy, irqiy senzlar demokratiya 
tamoyillariga to‗g‗ri kelmasligi uchun ulardan voz kechildi. Hozirgi vaqtda har bir 
davlatning saylov to‗g‗risidagi qonunlarida S.s. belgilangan doirada amalda mavjuddir. 
SAYLOV TIZIMI 
— saylov o‗tkazish tartiblarining hamda ularni o‗rnatuvchi 
huquqiy normalarning majmui bo‗lib, siyosiy hokimiyatning vakillik organlarini legitm 
tarzda shakllanishini ta‘minlovchi va tartibga soluvchi qoidalar, vositalar, harakatlar 
birligi hisoblanadi. S.t. davlat vakillik organlarini shakllantirish yuzasidan mavjud 
bo‗lgan va fuqarolarni saylovga jalb etish, saylovlarni tashkil qilish va deputatning 

---

255 
saylovchilar bilan o‗zaro munosabatlarini belgilaydigan tartibini, fuqarolarning barcha 
saylov huquqlarini o‗z ichiga oladi. Saylov tizimi - saylov jarayonini tartibga soladi, u 
qonunchilik asosida amal qiladi. Qonunlarda nomzodlarni ilgari surish tartibi, ularga 
qo‗yiladigan talablar, ovoz berish va ularni hisoblash, OAV laridan foydalanish tartibi, 
moliyalashtirish manbalari aks etadi. Vakolatli demokratiyada saylovlarning uch turi 
mavjud: majoritar, proporsianal, aralash saylov tizimlari mavjud.