6-mavzu. Jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari reja

Jismoniy tarbiyada kuchiga yarashalilik
(me’yor) o’zgaruvchandir. 
Shug’ullanishning ma’lum davrida bu me’yorga chidash uchun katta jismo niy, 
ruxiy tayyorgarlik talablari qo’yilsa, ma’lum vaqtdan so’ng u kuchi ga yarasha 
bo’lib, me’erga aylanadi - buni tarbiya natijasining ijobiy tomonga o’zgarishi deb 
qaraladi.
Ma’lumki, yangi harakat bazasi eskisi bazasida shakllanadi. Shu sababli 
jismoniy tarbiya jarayonida asosiy hal qiluvchi rolni mashqni o’zlashtirish egallaydi. 
Materialni shunday berish lozimki, uning maz muni, organizmga ta’sir kuchi, 
o’qitishning navbatdagi etapi uchun pogona yoki yangi bir bosqich bo’lsin. 
Amaliyotda 
bu fikr “ma’lumdan noma’lumga”, “o’zlashtirilmagandan 
o’zlashtirilganga”, jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishda esa “kuchiga yarasha 
emasdan kuchiga yarashalikka” deb formulirovka qilinadi.
Bundan tashqari, vazifalarni mashg’ulotdan-mashg’ulotga asta-sekin lik bilan 
qiyinlashtirish ham ta’lim jarayon ning asosiy shartlaridan biridir. Bu esa osondan 

---

qiyingalilikni taqozo etadi. Bular albatta ta’ lim jarayonining uslubiy xususiyatlarini 
vujudga keltiradi.
Individuallashtirish
o’qitishning muhim omili. O’quvchining jismoniy 
rivojlanganligi ko’rsatkichlari (bo’yining uzunligi, tanasi a’zolarining uzun yoki 
qisqaligi, yugon yoki ingichkaliligi, vazni, bo’g’inlar harakatchanligi, qismlarining 
ekskursiyasi va x.k. lar), jismo niy sifatlari (kuchililigi, tezkolrligi, chakonligi, 
chidamliligi) ning rivojlanganligi psihologiya nuqtai nazaridan qaysi tipga 
mansubligi va shu kabilar individning xususiyatlari hisoblanib, ular ta’limning 
samaradorligiga katta ta’sir ko’rsatadi. Tarbiyachi ning qayd qilingan 
xususiyatlaridan birortasi loqaydligi tarbiyada, mashg’ulotlarda kuzlan gan 
maqsaddan osongina uzoqlashtirishga olib keladi.
5
Qayd qilingan xususiyatlardan - jismony rivojlanaganlik ko’rsat kichi, masalan, 
buyni darozligi (balandligi) - “aktselerat”, mashg’ulotning asosiy qismida past buyli 
tengdoshi bilan bir guruxga tushib kolsa (tayanib uzunasiga kuygan kondan sakrash 
mashqi) o’qituvchi uchun muammo ham vujudga keltiradi, ya’ni baland buyili 
uchun depsinish “most» ini sport jixozidan uzoqrok quyish lozim bo’lsa, buyi 
tengdoshidan past bo’lgan o’quvchi mashq texnikasini bo’zib bajarishga majbur 
bo’ladi. Chunki jixozidan uzoq qo’yilgan mostdan depsinish buyi tengdoshidan past 
o’quvchi uchun kuchiga yarasha emas va o’qitishda shug’ullauvchining indivi dual 
xususiyatini e’tiborga olmagan degan xulosa olib keladi. Jismoniy yuk me’ri bir xil 
guruxdagilar uchun ham turlicha bo’lishi mumkin. Bu jismoniy tayyorlik 
ko’rsatkichlariga bog’liq. Tanlangan mashqni shug’ullanuvchi kuchiga, tezkorligiga 
chidamliligiga bog’liqligi individ ning xususiy port retining to’laligicha cho’zilishia 
imkon beradi.