Oliy o‘quv yurtlarining nomutaxassislik fakultetlari

Narshaxiy
(899-959) 
Buxoro yaqinidagi Narshax (hozirgi Vobkent tumanida) 
qishlog‘ida 899-yilda tavallud topgan. Narshaxi yning ilmiy 
asarlari to‘g‘risida ma’lumotlar juda kam. Uning faqat “Tarixi 
Buxoro” (“Buxoro tarixi”) asari bizgacha yetib kelgan. Asar 
qo‘lyozma nusxalarda va hozirgi zamon ilmiy tarixiy 
adabiyotlarda 
“Tarixi 
Narshaxiy”, 
“Taxqiq 
ul-Viloyat” 
(“Viloyat haqiqatini aniqlash”), “Axbori Buxoro” (“Buxoro 
haqida xabarlar”)kabi nomlar bilan atalib kelingan. Asarning 
turli nomlar bilan atalishiga ham sabablar bor. Bu asarning 
Narshaxiy tomonidan yozilgan dastlabki asl nusxasi saqlanib 
qolmagan. Uning bizgacha yetib k elgan qismi 1128 yilda Quva 
shahridan bo‘lgan Abu Nasr Ahmad ibn Muhammad ibn Nasr 
al-Quboviy arab tilidan fors tiliga qisqartirib tarjima qilgan 
nusxasidir. Undan keyingi yillarda ham Narshaxiyning asari bir 
necha tahrirlarga uchragan, ba’zi matnlari qisq artirilgan va 
so‘nggi voqealar asosida to‘ldirilgan. Abu Nasr Ahmad 
Qubaviy asar matnini qisqartirish bilan chegaralanmay, balki 
Tabariy, Abu Hasan Nishopuriyning “Hazoiq ul - ulum”, 
Ibrohimning “Axbar-i Muqanna” kabi asarlaridan foydalanib, 
uni to‘ldiradi. Ana shu tariqa, Buxoro tarixiga Narshaxiy 
yashab o‘tgan davrdan keyingi, 1178 -1179-yillardan 1220-
yillarga qadar bo‘lib o‘tgan tarixiy voqealar kirib qolgan.
“Buxoro tarixi” asari o‘zining ilmiy ahamiyatini 
yo‘qotmagan va hozirgi kunda Somoniylar davri tarixi bo‘yicha 
eng noyob, qimmatli asar hisoblanadi. Asarda Somoniylar 
davlatining siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ijtimoiy hayotiga oid 
ma’lumotlar keltirilgan. Movaraunnahr va Xuroson aholisining 
arab 
bosqinchilariga 
qarshi 
Muqanna 
boshchiligidagi 
qo‘zg‘oloni bilan bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlar ham bu asarda 
ma’lum darajada o‘z ifodasini topgan. Narshaxiy saroy 

---

162 
tarixchisi bo‘lganligi sababli hukmron tabaqa siyosatini yoqlab, 
xalqning hokimiyatga chiqishini qoralagan.
Biz o‘rganayotgan davr IX-XII asr fan va madaniyatining 
ravnaqini