Urganch davlat universiteti kimyoviy texnalogiyalar fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIMI VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI KIMYOVIY TEXNALOGIYALAR FAKULTETI 181 BT-GURUH TALABASI ERKOYEVA DILNOZANING ELEKTR INJINIRING FANIDAN

KURS ISHI

Mavzu: Asinxron mashinalar.asinxron motorning tuzilishi va ishlash prinsipi.

MAVZU:ASINXRON MASHINALAR.ASINXRON MOTORNNG TUZILISHI VA ISHLASH PRINSIPI MUNDAREJA: KIRISH 1-BOB ASOSIY QISM 1.1Asinxron dvigatelning tuzilishi. 1.2Asinxron dvigatelining ish prinsipi 1.3 Asinxron dvigatellarni ishga tushirish 2-BOB XISOBLASH XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI.
Uzg.	Var.	Хujjat.	Imzо	sana
Bajardi						Bоsqich	Varaq	Varaqlar
Tеkshirdi
Q. qildi
Kaf. mud.
KIRISH Insonlar qadim zamonlardan buyon elektr xodisalarini amalda kơrib, uni ơrganib, xatto undan foydalanib kelgan, lekin to 19-asrning ơrtalarigacha elektr va magnit maydonlari aloxida ơrganib kelingan va aloxida xodisalar deb qaralgan. 1820 yilda Ersted elektr tokining magnit strelkasiga tasirini ơrgangandan sơng elektr va magnit maydonlari yagona fizik xodisaning ikki tomoni ekanligi isbotlandi va elektr soxasida amaliy ishlar avj olib ketdi. 1831 yilda Faradey elektromagnit induksi xodisasini kashf e tdi. Shu davrdan boshlab elektrotexnika taraqqiyotida engi tezkor suratlar bilan rivojlanish bosqichi boshlandi.Faradeyning elektromagnit induksi qonuni asosida Maksvell ơzining mashxur elektromagnit maydon nazariyasini yaratdi, Gers elektromagnit tơlqinlarni amalda ơrganishga asos soldi. Ana shu tariqa 19-asrda sanoatda elektrotexnikasi paydo bơla boshladi. Elektr energiyasidan eng avval yoritish va telegrafda foydalanildi, sơngra chơğlanma tolali lampalar, elektr generatorlari, dvigatellari paydo bơldi. 19 - asrning 80- yillarida ơzgaruvchan tok generatorining, ayniqsa mashxur rus injeneri M. O. Dolivo-Dobrovolskiy tomonidan uch fazali tok ishlab chiqarishning ixtiro qilinishi elektrotexnika taraqqiyot va uning jamiyat hayotiga kirib borishida na bir yangi bosqichni boshlab berdi. Shundan sơng barcha davlarlarda intensiv ravishda elektrlashtirish ishlari avj olib ketdi. Elektrostansiyalar qurilishi, uning quvvatini oshirish jadal rivojlanib bordi. Agar 19-asrning oxirida eng katta issiqlik elektrostansi larining quvvati 50 MVt bơlgan bơlsa, 20-asrning 40-yillarida ularning quvvati 250 MVt gacha etdi, 60-yillarda esa 600 MVt gacha ortdi, xozirgi kunda esa ơnlab GVt ni tashkil qiladi.Elektrostansiyalarning quvvati ularda ơrnatilgan yakka generatorlar quvvati bilan aniqlanadi, agar 20-asrning boshlaridagi dastlabki gidrogeneratorlarning (gidroelektr stansiyalari uchun mơljallangan generat quvvati 2 MVt bơlgan bơlsa, hozirgi kunda energetika tizimlarida 800 MVt va undan ortiq quvvatli gidrogeneratorlar, 1200MVt quvvatli turbogeneratorlar ishlab turibdi. Mamlakatni elektr energiyasi bilan ta’minlash hamma zamonlarda va hamma davlatlarda ham eng dolzarb masala hisoblangan. Bugungi kunda, sir emaski, sanoat taraqqiyoti va aholining turmush darajasi elektro energetika taraqqiyoti bilan boğliq. Shunday qilib, elektrotexnikaning taraqiyoti bosqichlariga nazar solsak, uning rivojlanishi hayotiy extiyojlardan kelib chiqishini kơramiz. Ayniqsa, bugungi, texnikaning intensiv taraqqiyoti davrida jamiyat taraqqiyoti va hayotiy extiyojlar elektro energerika oldiga yangi talablar qơymoqda. Bular e lektr energiyasiga bơlgan ehtiyojning tinimsiz ortishi, elektr energi ta'minotining sifat darajasiga bơlgan talablar (uzluksizligi, kuchlanishning me'yorda bơlishi), uning narhi, ekologik va xavfsizlik va hokazo boshqa talablardir.
Uzg.	Var.	Хujjat.	imzо	sana
Bajardi						Bоsqich	Varaq	Varaqlar
Tеkshirdi
Q. qildi
Kaf. mud.

1.1Asinxron dvigatelning tuzilishi. Elektr dvigatellari orasida eng kơp tarqalgan dvigatel uch fazali asinxron dvigateldir. Bu dvigatelni birinchi bơlib M.O.Dolivo-Dobrovolskiy ixtiro qilgan. Asinxron dvigatelning paydo bơlishiga aylanuvchi magnit oqimini hosil qiluvchi qurilmalarni yaratish imkonini bergan uch fazali tok sabab bơldi. Ularning asinxron deb atalishining sababi dvigatelning aylanuvchi qismi rotor magnit oqimi tezligiga ega bơlmagan, ya'ni u bilan sinxron bơlmagan holda aylanadi. Uni aylanish tezligini doimiy saqlash zarur bơlmagan ishlarda, shuningdek, bir fazali qilib kichik quvvatlarda ishlatish mumkin. Bu lektr dvigatelning tuzilishi sodda bơlib, boshqa dvigatellarga qaraganda ishlatish ishonchli va arzondir. Har qanday elektr mashina, jumladan, asinxron dviatel ham qaytuvchanlik xossasiga ega bơlib, ham generator (mexanik energiyani elektr energiyaga aylantiruvchi), ham dvigatel bơlib ishlaydi. Bir qancha katta kamchiliklari borligiga kơra asinxron generatorlar amalda deyarli qơllanilmaydi. Har qanday elektr mashinasi kabi, asinxron dvigatel ham ikki asosiy qismdan, stator va rotordan iboratdir. Dvigatelning qơzğalmas qismi stator aylanadigan qismi esa rotor deb ataladi. Stator tashqi pơlat tana va unga presslangan pơlat ơzakdan iborat. Stator tanasi-ning sovutiladigan sirti kattaroq bơlishi uchun, u qirrali qilib saladi. Ơzak shtamplangan bơlib, bir-biridan lak bilan izolyatsiyalangan pơlat listlardan yiğiladi. Pơlat ơzakning ichki tomonida ariqchalari bor. Bu ariqchalarga statorning uch fazali chulğami joylashtiriladi. Stator ichiga mashinaning aylanuvchi qismi - rotor joylashtiriladi.Rotor ơzagi ham ingichka pơlat tunukalardan yiğiladi. Rotor ơzagining tashqi tomonida ariqchalari bor. Bu ariqchalarga rotor chulğami joylashtiriladi. Rotor chulğamlarining turiga qarab, asinxron dvigatel rotori qisqa tutashgan va fazali rotori dvigatellarga bơlinadi. Qisqa tutashtirilgan rotorning ariqchalarda joylashgan chulğami, mis yoki alyuminiy sterjenlardan iborat bơladi. Bu sterjenlar rotorning ikki tomonidan mis yoki alyuminiy halqalarga qisqa tutashtirilgan bơladi va ơzaksiz kơrinishda bunday chulğam «olmaxon ğildiragi»ni eslatadi. Fazali rotor uch fazali asinxron dvigatelning stator tuzilishi rotori qisqa tutashtirilgan asinxron dvigatelning statoriga ơxshaydi. Fazali rotor chulğami stator chulğamiga ơxshaydi va uning uchlari uchta mis halqalarga ulanadi. Bu halqalarga dvigatelni yurgizish yoki tezligini rostlash uchun qơshimcha qarshiliklar (reostatlar) ulanadi. STATOR CHO’LG’AMI Stator chulğamining tuzilish prinsipi uchta qơzğalmas ğaltaklar AX, VY, SZ statorning ichki yuzasida joylashgan va bir-biriga nisbatan 120 ga siljigan bơladi.Lekin asinxron dvigatelning haqiqiy chulğami murakkabroqdir. Har bitta faza seksiyalardan iborat.. Seksiyalarning EYKlarini bir-biriga qơshish uchun ularni bir-biri bilan ketma-ket ulanadi. Seksiyalarning barcha simlari birgalikda izoliyatsi qilinadi va kelgusida seksiya uning ơramlari sonidan qat’i nazar bir ơramli qilib tasvirlanadi. Seksiyalarning barcha aktiv tomonlari ariqchalarga ikki qatlam qilib joylashtiriladi. Stator ariqchalarning soni quyidagicha hisoblanadi:
Uzg.	Var.	Хujjat.	imzо	sana		Varaqlar
Bajardi
Tеkshirdi
Bunda: 2p- qutblar yoki qutb bơlimlari soni (qutb bơlimlari deb, ikkita yonma-yo yotgan turli nomdagi qutblarning ơrtalari orasining doimo 180 l.grad.ga teng bơlgan masofasiga aytiladi); m- chulğam fazalari soni, n - qutb va fazaga tơğri keladigan ariqchalar soni, ya'ni har bir fazaning har bir qutb bơlagiga band bơlgan ariqchalari soni. Agar, bơlsa, stator ariqchalarining soni ga teng bơladi. Agar chulğam ikki qatlamli bơlsa, unda seksiyalarning soni ham 12 ga teng bơladi. Har bitta fazaga ta seksiya tơğri keladi. Bu seksiyalar ketma-ket ulangan ikkita ğaltak hosil qiladi. Ular qutblarning turli nomdagi ta'sir doirasida joylashgan.Aylana yoyilmasida ikki qutb bơlinmasi ning ta'sir doirasi kơrsatilgan. Har bir qutb bơlimida har bir faza ikkita ariqchani egallaydi, ya 'ni deb fazalarning boshlari, deb fazalarning oxirlari belgilangan. Agar 1 va 2- ariqlari fazaga tegishli deb olinsa, u holda xuddi shu fazaning kelgusi ikki ariqchasi ikkinchi qutb bơlimida bơlishi, ya'ni 180 l.grad.ga surilgan (7 yoki 8 ariqchalar) bơladi, chunki . Demak, fazaga 5,6 va 11,12 ariqchalar tegishli bơladi. fazaga 9,10 va 3,4 ariqchalar tegishli. Faza EYKni olish uchun ğaltaklarni tashkil qiladigan seksiyalar ketma-ket, ğaltaklar esa bir-biriga qarama-qarshi ulanadi. Masalan, fazaning EYK: Stator chulğami yulduz yoki uchburchak usulida ulanadi.
Uzg.	Var.	Хujjat.	imzо	sana		Varaqlar
Bajardi
Tеkshirdi

1.2Asinxron dvigatelining ish prinsipi Stator chulğamlariga tarmoqdan uch fazali kuchlanish beriladi. Bu kuchlanish ta'sirida stator chulğamlaridan tok ơtib, aylanuvchi, magnit oqim hosil qiladi. Magnit oqimining aylanish tezligi quyidagi formuladan aniqlanadi: Bunda: f1- stator chulğamidagi tok chastotasi, P- aylanuvchi magnit maydon qutblarning juftlar soni, n1- magnit oqimining aylanish tezligi. Aylanuvchi magnit maydon stator va rotor chulğamlarini kesib ơtib, ularda E1 va E2 K larni induksiyalaydi. Rotor chulğami - bu berk elektr zanjirdir. Har qanday berk elektr zanjirda EYK uyğotilsa, unda tok paydo bơladi. Demak, E2 EYK ta'sirida rotor chulğamida (ơtkazgichlarda) tok paydo bơladi. Aylanuvchi magnit maydon va tok ơzaro ta'sirlashib elektromagnit kuchlarni vujudga keltiradi. Bu kuchlar ta'sirida rotor aylana boshlaydi. Rotorning aylanish tezligi hamma vaqt aylanuvchi magnit oqimning tezligiga nisbatan orqada qoladi, chunki faqat shu holda E2 EYK, tok hamda elektromagnit kuchlar vujudga kelishi mumkin. Agar rotor statorning magnit maydoni bilan sinxron, ya 'ni bir xil tezlikda aylansa, magnit maydonining chiziqlari rotor chulğamini kesib ơtmaydi va unda EYK ni uyğotmaydi. Rotorning aylanish tezligi stator magnit maydonining aylanish tezligidan orqada qolishi sirpanish deyiladi: Bunda: n2 - rotorning aylanish tezligi. Bu formula bơyicha sirpanish nisbiy birliklarda aniqlanadi. Sirpanish foizlarda ifoda qilinishi ham mumkin: Shunday qilib, rotorning aylanish tezligi qancha katta bơlsa, sirpanish shuncha kichik bơladi. Dvigatelning salt yurishida, ya 'ni yuklama bơlmaganda, sirpanish juda kam bơlib, uni deyrli nolga teng deb hisoblash mumkin. Dvigatelni ishga tushirish paytida (rotor qơzğalmay turganda) va sirpanish yoki 100% bơladi Yuklanishda asinxron dvigatellarda sirpanish 1-6% ga teng bơladi; kichik raqamlar - katta quvvatli dvigatellarga tegishli.
Uzg.	Var.	Хujjat.	imzо		sana				Varaqlar
Bajardi
Tеkshirdi
Stator va rotor chulğamlarining elektr yurituvchi kuchlari Asinxron dvigatel chulğamlarini aylanuvchi magnit oqim kesib ơtadi va ularda elektr yurituvchi kuchlarni, vujudga keltiradi: E1 va E2 - stator va rotor chulğamlarning EYKlari f1 va f2 - stator va rotor EYK larning chastotasi, Fm - magnit oqimi amplitudasi, K1, K2 - stator va rotor chulğamlarining doimiy koeffisientlari. Ularning qiymatlari taxminan 0,85-0,95 ga teng. Statorning magnit maydoni rotorga nisbatan tezlik bilan aylanadi. Shuning uchun rotor chulğamida uyğotilgan EYK ning chastotasi quyidagi ifoda bơyicha aniqlanadi: Bu holda rotor EYK Dvigatelli ishga tushirish paytida rotor qơzğalmas bơladi va sirpanish . U holda rotor chulğamidagi EYK maksimal bơladi: Formulalarni bir-biriga hadma-had bơlsak, quyidagilarni olamiz: Bunda: - EYKlar transformasi koeffisienti. Demak, rotor qơzğalmas bơlsa, asinxron dvigatel transformator rejimida ishlar ekan. Tenglamalardan quyidagi qelib chiqadi: Binobarin, rotorning EYK dvigatelning ishlash jarayonida juda kuchli ơzgaradi: bơlganda, (maksimal qiymati) , bơlganda esa . Agar stator chulğami qarshiligidagi kuchlanishning tushishini hisobga olmasak, statorga berilgan kuchlanishning mutlaq qiymati unda hosil bơlgan EYKning mutlaq qiymatiga teng deb yozish mumkin: Demak, tarmokdagi kuchlanish mikdori ơzgarmas bơlganda, stator chulğamidagi EYK miqdori ham ơzgarmaydi. Bunda dvigatelning havo oraliğidagi magnit oqimi, xuddi transformatordagidek yuklanmaning har qanday ơzgarishida ơz qiymatini ơzgartirmaydi. Rotor chulğamidagi tok stator chulğamidagi tok hosil qilgan magnit maydoniga qarama-qarshi yơnalgan magnit maydonni hosil qiladi. Dvigatelning har qanday yuklamasiga muvofiq rotor chulğamining magnitsizlovchi maydoni stator chulğamining magnit maydonini muvozanatlashtirishi kerak. Shuning uchun rotor chulğamida tok oshganda stator chulğamidagi tok xuddi transformatorga ơxshab oshadi.
Uzg.	Var.	Хujjat.		imzо		sana				Varaqlar
Bajardi
Tеkshirdi

Rotor chulğamidagi qarshilik va tok. Rotor chulğamidan tok ơtganda uning ơtkazgichlari atrofida sochilish oqimlari vujudga keladi. Bu oqimlar rotorning induktiv qarshiligini hosil qiladi. Rotor aylanmayotganida bu qarshilik maksimal bơladi: Rotor aylanayotganda, Bunda: X2S - aylanayotgan rotorning induktiv qarshiligi, L2- rotor chulğamining induktivligi. Tenglamalardan quyidagi ifodani keltirib chiqarish mumkin: Demak, rotorning induktiv qarshiligi dvigatelning ishlash jaraYOnida juda kuchli ơzgaradi: bơlganda (rotor qơzğalmas paytida) , bơlganda esa . Normal yasalgan dvigatellarda chastota 50 Gs dan 0 gacha ơzgarganda rotor aktiv qarshiligining ơzgarishini nazarga olmaslik va deb hisoblash mumkin. Om qonuni bơyicha rotor chulğamidagi tok quyidagi formuladan aniqlanadi: Bunda: - rotor chulğamining tơla qarshiligi. Dvigatelni ishga tushirish paytida rotorning EYK juda katta bơlgani uchun toki ham katta bơladi (normal tokdan 5-7 marta oshadi). Dvigatelning aylantiruvchi momenti Asinxron dvigatelning aylantiruvchi momenti F aylanuvchi oqim va rotor tokining aktiv tashkil etuvchis i bilan aniqdanadi: Dvigatelni ishga tushirish paytida yurgizish toki nominal tokidan 5-7 marta katta bơlsa ham, yurgizish momenta nominal momentidan faqat 1-1,5 baravar katta bơladi. Sababi: dvigatelni ishga tushirish paytida rotorning induktiv qarshiligi X2 ng katta bơlib, uning aktiv qarshiligidan 8-10 marta katta bơladi. Demak, quvvat koeffisiyenti. eng kichik bơladi, ya 'ni E2 va I2 orasidagi faza siljish burchagi 90ga yaqinlashadi. Yurgizish momentining nominal momentiga nisbati yurgizish momentining karraligi deyiladi:
Uzg.	Var.	Хujjat.	imzо	sana		Varaqlar
Bajardi
Tеkshirdi

Rotorning aylanish tezligi ortgan sari rotor chulğamining induktiv qarshiligi kamayadi. Aktiv qarshilik ơzgarmasligi uchun burchagi ham kamaydi, rotor tokining aktiv qismi esa kơpa di. Demak aylantiruvchi moment ham kơpaydi. Tenglamada I2 tokning ơrniga uning ifodalarini qơyib momentning sirpanishiga boğlanishini topamiz: bunda, - aylanaёtgan rotor chulğamining quvvat ko ffisienti. tenglamaga qaraganda aylantiruvchi moment maksimal bơlishi uchun uning mahraji minimal bơlish kerak. Mahrajning qiymati minimal bơlishi uchun yoki bơlish kerak ekan . Bunda sirpanish ga teng bơladi. Demak, rotor chulğamining aktiv va induktiv qarshiliklari bir-biriga tenglashganda aylantiruvchi moment maksimal qiymatga rishadi. Odatda bơladi va u ơta yuklanish qobiliyati deyiladi. Rotor yanada tez aylanganda induktivli qarshilik kamayadi va aktiv qarshilik dan ancha kichik bơlishi mumkin: bu e'tiborga olinmasa rotor tokini aktiv deb hisoblash mumkin. Aylantiruvchi momentning sirpanishga boğliqligi . Aylantiruvchi momentning sirpanishga boğliqligi . Sirpanish S noldan SM gacha bơlgan oraliqda dvigatel barqaror ishlaydi. Maksimal sirpanish SM dan gacha dvigatelning ishlashi barqaror bơlmaydi. Sirpanish kơpaygan sari aylantiruvchi moment kamaydi va rotor tơxtaydi. Ma'lumki, asinxron dvigatelning rotori qơzğalmas paytida yurgizish toki nominal tokdan 5-7 marta oshadi. Bunda dvigatel tez qizib ketadi.Tenglamadan magnit oqimning ifodasini topamiz: va uni tenglamaga qơyamiz: Bunda: - EYKlarning transformasi koeffisienti; - doimiy koeffisienti.

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

Agar tarmoqning kuchlanishi va chastotasi ơzgarmasa Demak, aylantiruvchi moment tarmoqdagi kuchlanishning kvadratiga proporsionaldir. Bunda tarmoqdagi kuchlanish, masalan, 0,8 v gacha kamayganda moment gacha kamaydi va yuklangan dvigatel tơxtab qolishi mumkin.Tarmoqdagi kuchlanish va tok chastotasi doimiy bơlgan holatda asinxron dvigatelning aylanish tezligining momentiga boğliqligi mexanik tavsifi deyiladi. Moment ortgan sari dvigatelning aylanish tezligining kamayishi kichik bơldi. Bunday tavsif qattiq tavsif deyiladi. Lekin yuklama momenti maksimal qiymatidan oshganda dvigatelning tezligi nolgacha keskin kamayadi. Bu dvigatellarda yuklama momenti ortgan sari aylanish tezligi tez kamayadi, chunki rotor chulğamining qarshiligi kơproq bơlgani uchun kuchlanishning tushishi ham unda kơproq bơladi. Bunday tavsif «yumshoq» tavsif deyiladi.

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

1.3 Asinxron dvigatellarni ishga tushirish Asinxron dvigatelni ishga tushirish paytida uning rotor va stator chulğamlaridan nominal qiymatidan bir necha marta ortiq tok ơtadi. Ishga tushirish tokining katta bơlishi dvigatel chulğamlarining temperaturasi keskin ravishda oshib ketishiga va natijada chulğamlar izoliyatsiyata eskirishiga olib keladi. Tok kuchi katta bơlganda tarmoqda kuchlanish pasaydi. Kuchlanishning pasayishi tarmoqqa ulangan boshqa dvigatellarning aylantiruvchi momentlarining kamayishiga olib keladi. Shu sababli dvigatelning quvvati elektr tarmoğining quvvatiga nisbatan ancha kam bơlsa, dvigatelni tarmoqqa bevosita ulash yơli bilan ishga tushirish mumkin. Agar dvigatelning quvvati elektr tarmoğining quvvati bilan solishtirarli darajada bơlsa, unda ishga tushirish paytida dvigatel iste'mol qiladigan tokni kamaytirish kerak. 1.Fazali rotor asinxron dvigatelni ishga tushirish uchun rotor chulğamlari halqalar orqali yurituvchi reostatlarga ulanadi.Yuritishning birinchi paytida reostatlarning qarshiliklari eng katta bơladi. Rotorning tezligi oshgan sari uning EYK va toki uzluksiz kamayib boradi. Shuning uchun reostatlar dastasi yordamida ularning qarshiliklarini asta-sekin kamaytirish mumkin. Rotor normal tezlikka erishgandan sơng reostatlar zanjirdan tơliq ajratiladi, ya 'ni rotor chulğami qisqa tutashtiriladi. Reostatlar qisqa muddatli ishga mơljallangan. Shuning uchun ular faqat dvigatelni ishga tushirish vaqtida ishlatiladi. 2Asinxron dvigatelni bu usul bilan foydalanib ishga tushirishning yaxshi tomoni shundaki, rotor chulğami zanjiriga aktiv qarshilik ulanganda quvvat keffisienti va dvigatelning yurituvchi momenti oshadi. Shunday qilib, rotor zanjiriga aktiv qarshilik (reostat) ulanganda, yuritish toki kamayadi, yuritish momenti esa kơpaydi.

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

Rotori qisqa tutashgan dvigatelni ishga tushirish. Qisqa tutashtirilgan rotorning chulğamiga reostatlarni ulash imkoni yơq. Shuning uchun dvigatellarning quvvati tarmoqning quvvatidan ancha kam bơlsa, ular zanjirga bevosita ulash yơli bilan ishga tushiriladi. Dvigatellarning quvvati katta bơlsa, yuritish toki maxsus moslamalar yordamida kamaytiriladi. Masalan, buning uchun reaktorlarni ishlatish mumkin. Reaktor - bu ơzakli kuchli induktivlikdir. Oldin uzgich V1 ulanadi. Bunda asinxron dvigatelga tok uch fazali reaktor R orqali uzatiladi. Reaktorning induktiv qarshiligi Xr ishga tushiruvchi tokni kamaytiradi. Rotor normal tezligiga etganda uzgich V2 ulanadi. Bunda reaktorlar qisqa tutashtiriladi va dvigatelga normal kuchlanish beriladi. Reaktorlar qisqa muddatli ishga mơljallangan. Shuning uchun ular faqat dvigatelni ishga tushirish vaqtida ishlatiladi. Boshqa moslamalardan bittasi uch fazali avtotransformatordir. Dvigatelni ishga tushirish paytida stator chulğamlaridagi kuchlanish pasaytiruvchi avtotransformator bilan kamaytiriladi. Bunda oldin V1 va V2 uzgichlar tutashtiriladi, V. esa ajralgan holatda bơladi. Rotor ma'lum tezlikka etganda V2 ajraladi va dvigatelga tok avtotransformatorning bir qismidan ơtadi. Bunda avtotransformator reaktor sifatida ishlaydi. Rotor normal tezlik bilan aylana boshlaganda dvigatelni tarmoqning tơla kuchlanishiga ulash kerak. Buning uchun V3 uzgich tutashtiriladi. Bu usulning katta kamchilikari bor: 1. Ma'lumki, dvigatelning aylantiruvchi momenti kuchlanishning kvadratiga proporsional. Shuning uchun dvigatelni ishga tushirishning birinchi aytida kuchlanish past bơlgani uchun yuritish momenti ham kam ơladi. Shu sababli bu usulni dvigatel yuklamasi tơla bơlmagan holardagina qơllash mumkin. 2.Yurgizish asbob-uskunalarning narxi qimmat bơladi. Kơp hollarda dvigatellar chulğamlarini uchburchak usulidagi sxemadan yulduz sxemasiga almashtirib ulash bilan ishga tushiriladi. Ishga tushirish paytida stator chulğamlari yulduz usulida dvigatel normal tezlikka yaqinlashganda esa ular uchburchak usulida ulanadi. Dvigatel bu usul bilan ishga tushirilganda, ishga tushirish toki stator chulğamlari uchburchak usulida ulangandagi ishga tushirish tokidan qarib uch marta kam bơladi. Lekin bu usulni ma'lum kuchlanishli tarmoqdan tok olayotganda stator chulğamlari uchburchak shaklida ulangan dvigatelga qơllash mumkin. Bu usulni ham dvigatel klamasi tơla bơlmaganda qơllash mumkin.

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

Topshiriq: Asinxron dvigatelni xarakteristikasini xisoblash Asinxron dvigatelni berilgan parametrlarini jadvaldan aniqlash.AMP3S6rusumli qisqa tutashgan rotorli uch fazali asinxron dvigatelni pasport malumotlari:Kuchlanishi U=220\380, nominal quvvati Pn=110W; rotorni aylanish tezligi n2=987ayl/min; FIK(foydali ish koeffitsienti) η =93%; quvvat koeffitsienti cosϕ = 0.92; ishga tushirish tokini karraligi α = 6; dvigatelni qayta ishga tushish qobilyati λ= 2.3; ishga tushirish momentini karraligi β =2.3. Stator cho’lg’ami uchburchak va yulduz ulanganda dvigatelning nominal va ishga tushirish toklarining qiymati topilsin. 6 nuqtadan kam bo’lmagan mexanik xarakteristikasi qurilsin Yuklangan dvigatelni ishga tushirish mumkinmi agar kuchlanish nominal kuchlanishidan 10% past bo’lsa, stotor cho’lg’amlari yulduz uchburchak ulanishda va tarmoqdagii kuchlanish 220V ga teng. Yechish: Qutblar sonini va magnit maydon yoki rotorning aylanish (chastotasi) tezligini aniqlash uchun siz dvigatelning markirovkasidan foydalanishingiz mumkin. Berilgan motor uchun markirovka qilingan qutblar soni 6, shuning uchun juft qutblar soni p = 3 ga teng. Magnit oqimini aylanish(chastotasi) tezligi n1= 60fi/p=1000 ayl/min , rotorni nominal aylanish tezligi n2=nn=495ayl/min . S= =(1000-987)/1000=0.013 -2) Dvigatelni elektr xarakteristikasini aniqlash. Fazalarning chiziqli va ishga tushirish toklarini aniqlash uchun, agar dvigatel 220/380 V kuchlanishli o’zgaruvchan tok tarmog’ida ishlasa, har bir fazadagi stotor cho’lg’ami 220V faza kuchlanishi xisoblanadi. cho’lgam uchburchak usulida ulanganda tarmoq kuchlanishi 220V va yulduz usulida ulanganda tarmoq kuchlanishi 380V deb olinadi. 3)Ishga tushirish tokini kattaligini aniqlash. Dvigatelni tarmoqdan oladigan quvvati: P1=P2/ =11827.9 Stator cho’lg’ami uchburchak ulangan (UL=UF) linya kuchlanishi UL=220V faza, linya va ishga tushirish toklarini aniqlaymiz .

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

Stator cho’lg’amidagi faza toki : IФ=P1/3UФ cos=19.4A Liniya toki: IЛ= *IФ= *19.4=33.6A Ishga tushirish toki(puskovoy tok): IЛ= Л=6*19.4=201.6 Stotor cho’lg’ami yulduz usulida ulangandagi UL=380V linya kuchlanishdagi faza, linya va ishga tushirish toklarini aniqlaymiz (bunda IL=If). Faza va linya toki: IФ=IЛ=P1/3*UФcos =19.4A Ishga tushirish toki(puskovoy tok): IЛ= Л=6*19.4=116.4 Tokning tashkil etuvchilaridan ko’rishimiz mumkinki, faza toklari bir xil, linya va ishga tushirish toklari “uchburchak” sxemada   marta katta. Bu tokni kamaytirish uchun stator cho’lg’amini “yulduz” sxemada ishga tushirish kerak. 4)Mexanik parametrlarni aniqlash va mexanik xarakteristikasini qurish. Mexanik xarakteristika dvigatelning asosiy xarakteristikasi va u mеханик М=f(n2)hamda n2=f(s)bog’liqlikka ega bo’ladi. Mexanik xarakteristika asosiy 4 ta tok va bir necha yordamchi toklar asosida quriladi. Asosiy nuqtalar: 1. Salt ish rejimi: М=0, S=0, n2=n1=1000 ayl/ min. 2. Nominal rejimi: M=Mn S=sn n 2=nn dvigatelni nominal aylanish momenti: MH=9.55P2/n2=9.55*(1100/987)=106.4 Kriritik tok: Mmax= , S=Skr , n2=nkr. O’ta yuklama bilan ishlaganda dvigatelni maksimal momentini aniqlash: Mmax= =2.3*106.4=244.7 Asinxron mashina maksimal aylanish momenti bilan harakatlanganda kritik sirpanish-Skr Skr=SH( )=0.06 Sirpanishning asosiy formulasidan foydalanib nкr ni topamiz: nkr=n1(1-skr)=1000*(1-0.06)=940ayl\min. Ishga tushirish (puskovoy) momenti berilganishchi momentiga karraligi β bilan aniqlanadi: MП=  H=2.0*35.7=71.4≈71HM Oraliqdagi nuqtalar, istalgan qiymatdagi moment ni topish uchun quydagi formuladan xisoblanadi: M= 

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

Dvigatel nominal sirpanish bilan ishlagandagi ikkita xisoblangan oraliq nuqtalarni tanlaymiz: 0,02 (salt yurishi va nominal rejim nuqtalari orasidagi interval) va 0,1 (nominal reim va kritik nuqtalar orasidagi interval). Rotorni aylanish tezligi n 2 ni toppish: n2= n1(1-s) 5) Dvigatelni nominal yuklamada kuchlanish pasayganda ishlay olish imkoniyatini aniqlash. Dvigatel valini aylanish momenti: M=CU^2 Bu yerda C- doimiy koeffitsient, dvigatelni konstruksiyasidan kelib chiqqan. U-stator chiqishdagi kuchlanish. Kuchlanish 10% pasayganda chiquvchi kuchlanish U'=0,9Uн bo’lganda aylanish momenti: MH=C(U)^2=C(0.9UH)^2=0.81CU^2H=0.81MH=0.81*174= 140.9 Ishga tushirish momenti: MП=1.8*106.3=191.3 Bu moment nominal bilan Mп>Mн demak ishga tushirish mumkin. Asinxron dvigatellarda ishga tushirish toklarini kamaytirish uchun tez -tez kuchlanishni kamaytirish talab etiladi. Stator cho’lg’ami “uchburchak” usulida ulangan dvigatellar yuklamasiz ishga tushirish yo’li, uni ishga tushirish vaqtida stotor cho’lg’amini “yulduz” sxemaga o’tkazishdir. Dvigatelni ishga tushirish nominal momentni aniqlaymiz. Ishga tushirish vaqtida cholg’amlardagi kuchlanish: UФ=UЛ/ 219.4 Nominal kuchlanishning 57,7% ini tashkil qiladi, bunda ishga tushirish momenti: MП=CU^2=C(0.577UH)^2=0.33CU^2H=0.33MH=0.33*98=32.34 Topilgan moment nominal qiymatidan kam, shuning uchun ham ishga tushirish salt ishlash rejimida amalga oshadi. Dvigatel yurgizilgandan keyin cho’lg’amlari uchburchak usuliga o’zgartiriladi va dvigatel nominal momentga yuklanadi. Shundagina ishga tushirish toki to’gridan- to’g’ri “uchburchak” usulida ulanganga nisbatan   marta kamayadi. IП=IП/ =158.2/ =91.3

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

s 0 0.013 0.02 0.06 0.1 1 m 0 101,3 146,8 244.7 215.9 29,2 n 1000 987 980 940 900 0 S M M N 0 0 0 1000 0,013 101,3 101,3 987 0,02 146,8 146,8 980 0,06 244,7 244,7 940 0,1 215,9 215,9 900 1 29,2 29,2 0

ozg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

XULOSA Shunday ekan biz yoshlar oldimizga qo‘yilgan ma’suliyatli va sharafli vazifani bajarishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda davlat ta’lim standartlari darajasida bajarishga harakat qilishimiz kerak. Mustaqil O‘zbekiston Respublikyasi iqtisodiyotiyatining 2021- yilgacha va undan keyingi davrlarga bo‘lgan istiqbol rivojlanish rejalarida elektrrotexnologik jarayonlar va ularni amalga oshiruvchi qurilmalar bilan bir qatorda elektrlashtirishning ustivor yo‘nalishlaridan bo‘lgan past temperaturali plazma, elektronli-ionli, impulsli „va lazerli texnikalardan keng foydalanish ko‘zda tutilgan. Ushbu masalalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi ekologik jihatdai toza bo‘lgan va yuqori ishlab chiqaruvchanlikka ega bo‘lgai ishlab chiqarish jarayonlari va qurilmalarining yangi turlarini yaratish imkoniyatini beradi.Bunday ulkan rejalarni amalga oshirishning asosiy vazifalaridan biri, zamonaviy ilmiy fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan, elektr toki ta’sirida hosil qilingan elektr va magnit maydonlarida amalga oshiriladigan texnologik jarayonlarni fundamental tomonlarini chuqur bilgan, yuqori malakali elektrik mutaxassislarni tayyorlashni taqazo etadi.Elektrotexnologak qurilmalar texnologak jarayonlar bilan chambarchas bog’langan spetsifik elektr jihozlarini faqatgina texnologiya asoslarini chuqur bilgandagina yaratish va ulardan foydalanish mumkin.

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Varaqlar

Bajardi

Tеkshirdi

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Ibroximov U. Elektr mashinalari. . «o’qituvchi». T., 2001. 2. Kovchin S. A., Sabini YU. A. Teoriya elektroprivoda. «Energoatomizdat». SPb., 2000. 3. Majidov S. M. Elektr mashinalar va elektr yuritmalar. «o’qituvchi», 1979. 4. Klyuchev V. I. Teoriya elektroprivoda. M, «Energoatomizdat». 2000. 5. Rudakov V. V. Elektroprivod s program upravleniem posledovatelnoy korreksiey. L., Izd-vo LGI, 1990. 6. Sabinin YU. A., Gruzov V. L. Chastotno-reguliruemie asinxronnie elektroprivodi. L., «Energoatomizdat». 1985. 7. Terexov V. M. Elementi avtomatizirovannogo elektroprivoda. M., Energoatomizdat, 1987. 8. Chilikin M. G., Klyuchev V. I., Sandler A. S. Teoriya avtomatizirovannogo elektroprivoda. M., Energiya, 1979. 9. Xamudxanov M. Z. Chastotnoe upravlenie asinxronnim elektroprivodom. Tashkent «Fan», 1959, 336 s.

Uzg.

Var.

Хujjat.

imzо

sana

Bajardi

Bоsqich

Varaq

Varaqlar

Tеkshirdi

Q. qildi

Kaf. mud.