Oliy o‘quv yurtlarining nomutaxassislik fakultetlari

mehnatning 
o‘zgartiruvchanlik 
mohiyatini
arxeologiyaga oid turli-tuman manbalar tasdiqlaydi. Turli 
davrlarga oid moddiy madaniyatning almashishi hamda yangi asoslarda 
rivojlanishi moddiy manbalarning tashqi ko‘rinishidan ham aniqlanadi. 
Ko‘p ming yillar davomida rivojlangan tarixiy jarayonlar - odam va 
jamiyat taraqqiyotida asosiy, bosh mezon 
mehnat
ekanligidan dalolat 
beradi. 
Hozirgi davrda olimlarning katta guruhi odamzotning dastlabki 
vatani Afrika degan fikrni ilgari sursa, yana bir guruh olimlar Yevropa 
deydilar. Boshqa bir guruh olimlar esa odam dastavval Osiyoning 
janubida paydo bo‘lgan degan g‘oyani ilgari suradilar. 

---

20 
Yaqin yillarga qadar O‘zbekiston hududlari eng qadimgi odamlar 
tomonidan 100 ming yillar ilgari o‘zlashtirilgan deb hisoblanib kelinar 
edi. Ko‘pchilik tadqiqotchilar O‘rta Osiyo paleoliti haqidagi bahslarda bu 
jarayonni asosan Yevropa paleoliti bilan bog‘lab kelar edilar. Ammo 
so‘nggi yillarda O‘zbekiston arxeologlari tomonidan olib borilgan 
ko‘pgina tadqiqotlar bu masalaga ancha oydinlik kiritdi. 
O‘tgan asrning 80-yillarida arxeolog O‘.Islomov boshchiligidagi 
tadqiqotchilar Farg‘ona vodiysidagi 
Selung
‘
ur
(So‘x tumani) g‘oridan 
paleolit davri makonini ochishga muvaffaq bo‘ldilar. So‘nggi tadqiqotlar 
natijalariga qaraganda Selungur 
ilk paleolit davriga
oid bo‘lib, o‘n uchta 
madaniy qatlamdan iborat. Bu qatlamlardan juda ko‘plab ibtidoiy tosh 
qurollar topilgan. Bu qurollar ko‘p hollarda Olduvoy qurollariga o‘xshab 
ketadi. Tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, Selungur topilmalarining 
yoshi 
1 mln. yildan
ziyodroqdir. Selungur topilmalari orasidan eng 
ahamiyatlisi qadimgi odam jag‘ suyaklari, tishlari va yelka suyaklaridir. 
Fanda “Farg‘ona odami”-”Fergantrop” deb nomlangan bu qazilma odam 
qoldiqlari eng qadimgi odam haqidagi tasavvurlarimizni yanada 
kengaytirish bilan birga O‘rta Osiyo, xususan O‘zbekistonning insoniyat 
paydo bo‘lib rivojlangan o‘choqlardan biri ekanligini uzil-kesil isbotlaydi. 
Undan 
tashqari 
Ko‘lbuloq 
makonidan 
(Shimoli-sharqiy 
O‘zbekiston, Toshkent vil.) ham ko‘p qatlamli yodgorlik ochilgan bo‘lib, 
uning eng pastki qatlamlari ilk paleolit davriga oiddir. Shuningdek, 
Qizilolmasoy va Toshsoy (Ohangaron) makonlaridan ham ilk paleolit 
qatlamlari ochilgan hamda bu yerdan 100dan ziyod chopper, nukleus, 
qirg‘ich va tarashlag‘ich tosh qurollar topilgan.
Tadqiqotchilar Tyanshan etaklaridagi Onarcha (Qirg‘iziston) 
makonidan hamda Pomir etaklaridagi Qoratov (Janubiy Tojikiston) 
makonlaridan ham ilk paleolit davri qatlamlarini aniqlab bu qatlamlardan 
juda ko‘plab tosh qurollar topganlar. 
Ilk paleolit (Ashel madaniyati) davri eng qadimgi odamlarning 
makonlaridagi topilmalarida sodda va qo‘pol tosh qurollar ko‘pchilikni 
tashkil etadi. Bu davr kishilarining qurollari o‘zining soddaligi, qo‘polligi, 
turlarining kamligi jihatdan keyingi davrlardan keskin farqlanadi. Ilk 
paleolit davri odamlari jismoniy jihatdan ham, aqliy jihatdan ham hozirgi 
qiyofadagi aql-idrokli odamlardan ajralib turadilar. Ular asosan 
termachilik va ovchilik bilan tirikchilik o‘tkazganlar hamda tabiat oldida 
juda ojiz bo‘lib, unda mavjud bo‘lgan tayyor mahsulotlarni o‘zlashtirib 
yashaganlar. Ular na diniy tushunchani, na hunarmandchilikni va na 
chorvachilikni bilganlar. 

---

21