O’zbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakukteti 201-guruh talabasi

3.7-rasm. Energiyalangan mitoxondriya SsA – sezgir pora faolligiga fozalon,

stomp va sanolen pestitsidlarini ta`siri.

(IM: 125 mM KСl;   2,5 mM КН

2

РО

4

;  1mM EGTA;   5 mM glutamat;  1 mM malat; 10 mM trisHCl,

рН 7,45;   konsentratsiya Са

2+

 4 mkM; mitoxondriyaning bukish tezligi  ΔЕ

540

/min х 100 ifodalangan).

Основной

Основной

Основной

Основной

Основной

Основной

---

3.1. Mitoxondriyadagi Са

2+

-transport sistemalariga o`simlik preparatlarining

ta`siri

O`simliklardan  ajratib  olingan  ko`pgina  biologik  faol  birikmalarning  ta`sir

mexanizmi asosida ularning membranalar bilan o`zaro ta`sirlashuvi hamda ferment

sistemalariga ta`siri yotadi (Овчинников, 1987). Bugungi kunda membranologiya,

bioenergetika va biofizika sohalarida olib borilayotgan tadqiqotlar asosida ko`pgina

biologik  faol  birikmalarning  ta`sir  mexanizmlari  aniqlangan.  Xususan,  ferutinin

terpenoidining  kalsiy  uchun  ionofor  xususiyatga  ega  ekanligi  adabiyotlarda  e`lon

qilingan (Zamarayeva, 1997).

Mengliyev  ham  xuddi  shunday  yo`nalishda  salsolidinning  ionoforlik

xususiyatlari o`rgangan.

Hozirda  O`zR  FA  O`simlik  moddalari  kimyosi  institutining bir qator  olimlari

tomonidan  turli  xil  o`simliklardan  bir  qator,  di-  va  triterpenoidlar,  alkaloidlar,

glikozidlar  kabi  biologik  struturalarga  faol  ta`sir  ko`rsatuvchi  moddalar

sintezlanmoqda.

3.4-jadvaldan  ko`rinib  turibdiki,  salsolin,  palmitinil  salsolin,  salsolidin,

geptanoil  salsolidinlar  oldin  akkumurlangan  Са

2+

  ning  chiqish  tezligini  oshiradi.

Ma`lumki,  mitoxondriyadan    Са

2+

  ning  chiqish  tezligining  ortishi,  mitoxondriya

membranasi  potensialining  tushib  ketishi  yoki  elektroneytral  2Н

+

/Са

2+

-

almashinuvining  faollanishi  natijasida  sodir  bo`ladi.  Mitoxondriya  membransi

potensialining  tushib  ketishi  mitoxondriya  ichki  membranasining  Н

+

  va  boshqa

ionlar  uchun  passiv  transportining  ortishi  natijasida  yuz  beradi.    Shu  munosabat

bilan  yuqoridagi  preparatlarning  mitoxondriya  ichki  membranasining  passiv

transportiga ta`sir mexanizmlari o`rganilgan.

Salsolin  kichik  konsentratsiyalarda  (50-100  mkM)  ichki  membrana

o`tkazuvchanligiga  ta`sir ko`rsatmadi,  ammo  yuqori konsentratsiyada  (200  mkM)

Н

+

, К

+

 va Ca

2+

 uchun o`tkazuvchanlikni bir muncha oshirаdi. Palmitinil salsololin ҳам

---

қуйи концентрацияларда ichki membrana o`tkazuvchanligiga ta`sir ko`rsatmadi,

uning  konsentratsiyasi  200  mkM  ga  oshirilganda,  К

+

  va  Ca

2+

  ning  transportini

taxminan 2 martaga oshirishi aniqlangan. Salsolidin mitoxondriya membranasining

kalsiy  uchun  o`tkazuvchanligini  taxminan  4  marta,  geptanoil  salsolidin  esa  3

martaga oshirgan. Buning natijasida mitoxondriya membranasining boshqa ionlar

uchun  o`tkazuvchanligi  o`zgarmagan.  Bu  ma`lumotlar  shundan  dalolat  berib

turibdiki,  Salsolidin va geptanoil salsolidinlar kalsiy uchun ionoforlik xususiyatiga

ega.  Ushbu  moddalar  ichida  eng  faol  ta`sirga  ega  bo`lgani  bu  –salsolidindir.

Membranaga faol ta`sir qilishiga ko`ra, ushbu moddalarning qatori tuzilganda, ular

quyidagi  tartibda  joylashadi:  salsolidin,  geptanoil  salsolidin,  palmitinil  salsololin,

salsolin.

Enant  kislotasi  ham  membranaga  faol  ta`sir  ko`rsatadi,  jumladan,

mitoxondriyadan  kalsiyning  chiqib  ketishini  chaqiradi  va  deenergilangan

mitoxondriyalar Н

+

, К

+

 va Ca

2+

 uchun o`tkazuvchanligini o`tkazuvchanligini oshiradi

(3.4-jadval).