Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

4. Davlat qurilishi. Qadimgi davrda sud ishlarini urug‘ ja-

moasining o‘zi bajarar edi. Davlat hokimiyati urug‘dan bu vazi-

fani tortib oldi. Zodagonlar uzoq vaqt sud hokimiyati, bosh-

qaruvni o‘z qo‘llarida saqlab turdilar. Vaqt o‘tishi bilan ular 

bir qism hokimiyatni yangi ijtimoiy kuchlarga berishga majbur 

bo‘ldilar. Yangi ijtimoiy kuchlar bo‘lgan savdo-hunarmandlar 

tabaqasi zodagon sudyalar hokimiyatiga chek qo‘yish uchun 

odatdagi huquqni yozishni talab qildi. Jamiyat yana olg‘a qa-

dam tashlab, savdo munosabatlarini muvofiqlashtirishga, maj-

buriy qoidalarini kiritish ehtiyojini tug‘dirdi. Qonunlarning eng 

qadimgi  kodifikatsiyasini  Lokrada  Zalevk  (Italiyadagi  yunon 

shahrida), Katanada Xarond (Sitsiliyadagi yunon shahrida) 

amalga oshirdi. 

Yunon shaharlarida odatdagi huquqni yozish va yangilash 

barchaning hurmatiga sazovor bo‘lgan «diallakt» – murosa-

ga kel’tiruvchi yoki «aysyumet» – adolatni biluvchi kishilarga 

isho nib  topshirilgan.

 Yunon an’analariga ko‘ra, «yetti donodan 

biri» Lesbosdagi Mitilena shahrida Pittak, Sirakuzada Diokl, 

Fivada  Filolay,  Afinada  Drakont  va  Solon  shunday  kishilar-

dan edi. 

Yangi qonunchilik natijasida sudyalar mansabdor shaxs 

sifatida saylab qo‘yiladigan bo‘ldi. Chiqarilgan hukmni xalq 

yig‘inida appelatsiya (qayta ko‘rib chiqish) qilish mumkin edi. 

Qadimgi qonunchilikda jazo hajmi va xususiyati aniq belgila-

nib, sudya o‘zicha jazo belgilay olmas edi. Huquqiy hujjatlar-

da «qonga-qon», «jonga-jon» olish an’anasi mavjud edi (talion 

huquqi). Jazo juda og‘ir edi. Drakont qonunchiligida (mil.avv. 

622-yil) jinoyatning og‘ir, yengil shakllari yo‘q edi. Faqat So-

lon bu tushunchani kiritdi. Drakont qonuniga ko‘ra, har qan-

day o‘g‘rilik uchun o‘lim jazosi belgilangan. Bundan tashqari, 

qonunda pul jarimasi, qullikka sotish, kaltaklash va fuqarolik 

huquqidan mahrum qilish ko‘zda tutilgan edi. Qarzini to‘lama-

gani uchun qarzdor turmaga qamashga hukm qilingan. Dra-

kont qonunlari «fonos dikayos» – o‘zini himoya qilish maqsadida 

odam o‘ldirish jinoyati tushunchasini olib kirdi. Bu holda ayb-

dor quvg‘in qilinishi yoki pul jarimasi to‘lashi ko‘zda tutilgan. 

Tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi natijasida ijtimoiy 

ziddiyatlarning keskinlashuvi turli yunon shaharlarida siyosiy 

---

350

vaziyatni murakkablashtirdi. Ularning ko‘pchiligida tiranlar 

hokimiyatni qo‘lga oldilar. 

Mil.avv.  VIII–VI  asrda  Buyuk  yunon  kolonizatsiyasida  Afi-

na qat nashmadi. Attikada mavjud hosildor yerlardan qishloq 

xo‘jaligida unumli foydalanildi. Kulolchilik sohasi rivojlandi. 

Mulkiy tabaqalanish kuchaydi. Siyosiy hokimiyat yevpatridlar 

– urug‘ zodagonlari qo‘lida edi. Yevpatridlarga qarshi dehqon-

lar, savdo-hunarmandchilik tabaqalari – demos qat’iy kurash 

olib bordi.