I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

34-rasm. Tekis tezlanuvchan 
harakat uchun tezlik grafigi (υ
0
 = 0)
(2)
12
8
4
0
υ, m/s
 2           4           6          t, s
35-rasm. Tekis tezlanuvchan 
harakat uchun tezlik grafigi (υ
0
 > 0)
υ = υ
0
 + at
υ = at

---

42
Kinematika asoslari
υ  =  5  m/s  ekanligini  hisoblab  topish  mumkin. 
Ularni  koordinatalar  o‘qiga  qo‘ysak,  tekis 
sekinlanuvchan  harakat  uchun  tezlik  grafigi 
hosil  bo‘ladi  (36-rasm).
Tekis  sekinlanuvchan  harakatda  jism  oxi-
ri  borib  to‘xtaydi.  Buni  36-rasmda  to‘g‘ri 
chiziqning  abssissa  o‘qi  bilan  uch rashishidan 
ham  ko‘rish  mumkin. 
Haqiqatan ham, (1) formulada t = 15 s uchun 
υ  =  0  bo‘ladi,  ya’ni  jism  harakatdan  to‘xtaydi. 
Demak,  tezlik  grafigi  abssissa  o‘qiga  nisbatan  burchak  ostida  bo‘lgan  to‘g‘ri 
chiziqdan  iborat  bo‘lsa,  jism  tekis  o‘zgaruvchan  harakat  qilganligini  bilib 
olamiz.   
Odatda,  jismlar  ma’lum  bir  vaqt  davomida  tezlanish  bilan,  keyin  o‘z-
garmas  tezlik  bilan,  so‘ng  esa  sekinlanuvchan  harakat  qiladi  va  to‘xtaydi. 
Masalan, joyidan qo‘zg‘algan velosiрedchi 10 s davomida tezligini 5 m/s ga 
yet   kazsin. 
Shu  tezlikda  velosiрedchi  40  s  harakatlansin.  So‘ngra  asta-se  kin  tormoz 
berish  bilan  5  s  davomida  tekis  sekinlanuvchan  harakat  qilib  to‘xtasin. 
Velosiрedchining  tezlik  grafigi  37-rasmda  tasvirlangan.
36-rasm. Tekis sekinlanuvchan 
harakatning tezlik grafigi
υ, m/s
 a < 0
15
10
5
0             5           10      15
t, s
5
0
υ, m/s