51
5.1-jadval
Oligopoliyaning turli modellari tavsifi
Model nomi
Asosiy jihatlari
Kurno modeli 1838
yil kelishuvsiz,
1. Bozorda bir turdagi va nomdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi kam sonli
(2-7 nafar) firma ishtirok etadi.
2. Bozorga kirish va undan chiqish mavjud emas.
3. Firmalar bozorda hukmron.
4. Firmalar o‘z foydasini maksimallashtiradi
va kooperasiyasiz harakat
qiladilar.
5. Har bir firma ishlab chiqarish xamini qolgan firmalarni e‘tiborga olgan
holda belgilaydi.
6. Firmalarning xaraat funksiyasi qolgan ishtirokchilar uchun ma‘lum.
7. Talab funksiyasi narxga bog‘liq kamyuvchi funksiya hisoblanadi.
8. Tovarning narxi tarmoq bozorida muvozanat narxi bo‘lib hisoblanadi
Bertran modeli
1883 kelishuvsi,
narxga bog‘liq
1. Bozorda bir turdagi va nomdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi kam sonli
(2-7 nafar) firma ishtirok etadi.
4. Firmalar kooperasiyasiz harakat qiladilar.
3. Firmalarning limit xarajatlari bir xil va doimiy.
4. Talab funksiyasi chiziqli.
5. Firmlar narxni bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda bir vaqtning o‘zida
belgilaydilar.
6. Narx belgilangaya firmalar mahsulotga bo‘lgan talab hajmiga teng
bo‘lgan mahsulot ishlab chiqaradilar.
7. Agarda mahsulotlarning narxlari turlicha bo‘lsa, xaridorlar eng arzon
xisoblangan mahsulotlarni xarid qiladilar.
8. Agarda mahsulotlarning narxi teng bo‘lsa,
xaridorlar ularni tng
miqdorda xarid qiladilar.
8. Model statik bo‘lib, barcha vaziyatlar muayyan vaqt momentida olib
qaraladi.
9. Firmalar mahsulot xajmini osonlik bilan o‘zgartira oladilar, ammo
narxni o‘zgartirish juda qiyin yoki imkoni yo‘q.
Model Edjvort
1897 yil,
kelishuvsiz, narxga
bog‘liq
1. Bertran modeliga o‘xshash.
2. Har bir firmaning ishlab chiqarish hajmi cheklangan bo‘lib,
limit
xarajatlarga teng narxda umumiy talabning yarmiga teng.
3. Uzluksiz funksiyadan iborat.
4. Agarda firmalardan biri yuqori narx belgilasa ham xaridorlarning bir
qismi uning mahsulotini xarid qiladi.
Shtakelberg modeli
1934 kelishuvsiz,
xajmga bog‘liq
1. Firmlar shartli ravishda bir turdagi mahsulot ishlab chiqaradi;
2. Bozorda yetakchi ishlab chiqaruvchi bo‘lib, qolgan barcha firmalar o‘z
foydasini maksimallashtirishga imkon beradigan mahsulot hajmini ana shu
yetakchi firma belgilab beradi;
3. Yetakchi firma bozorga taalluqli bo‘lgan barcha axborot,
firmalarning
faoliyati to‘g‘risida to‘liq ma‘lumotga ega deb qaraladi. bunda yetakchi
ishlab chiqarish hajmini o‘zgartirishiga qolgan firmalarning javob
reaksiyasidan unumli foydalanadi;
4. Boshqa firmalarning umumiy ishlab chiqargan
mahsulotlari hajmi
o‘zgarmasdan qoladi
5. Mahsulotga bo‘lgan talab funksiyasi narxga chiziqli.
Beyn modeli 1956
yil, kirish to‘siqlari
1. Firmalarning uzoq muddatli davrda tarmoqdagi yetakchi firmaning
yangi firmalarga taqqoslaganda diskont ko‘rinishda foyda olishini ko‘zda
tutiladi
2. Yetakchi firmaning foydasi bugungi mablag‘larning kelgusi
52
mablag‘larga diskont bog‘liqligi, xo‘jalik riskining darajasiga bog‘liq
bo‘ladi.
3. Tarmoqqa raqiblar kirib kelish ehtimoli yuqori bo‘lsada,
firma uchun
bugungi kunda olingan foyda muhimroq.
Forxaymer modeli
1930 yil, bitimga
asoslangan
1. tarmoqda yetakchi va autsayder firmalar mavud.
2. yetakchi firma bozorning muayyan ulushini egallashga harakat qiladi.
3. yetakchi firmaning xarajatlari autsayder firmalarnikidan kam.
4. autsayder firmalar soni cheklangan.
5. autsayder firmalar teng ulushlarda mahsulo ishlab chiqaradilar va yetakchi
firma narxiga moslashadi.
6. firma imeyet informasiyu o sprose na produksiyu i predlojeniyax firm-
konkurentov.
7. strategiya povedeniya yetakchi firmaning strategiyasi:
monopoliya; narx
belgilash bo‘yicha yetakchi va raqobat yo‘nalishini saqlab qoladi. xarajatlar
miqdori yetakchi firmanining xarajatlariga teng yoki yaqin bo‘lgan firmalar
qo‘shimcha daromad olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
O‘zbekiston sharoitida
iqtisodiyotning xom ashyo, qora va rangli
metallurgiya, kimyo, va mashinasozlik sanoat yaqqol oligopolistik tusga ega.
sanoatning yirik kimyo (mineral o‘g‘itlar sun‘iy tola), mashinasozlik (yengil
avtomobillar va qishloq xo‘jaligi mashina–agregatlari) to‘liq oligopollashgan
tarmoqlardan hisoblanadi. Bu yirik korxonalar mamlakatimiz
iqtisodiyotining
yetakchi ishlab chiqaruvchilari hisoblanishadi. Umumiy holda sanoatning 78%
oligopollashgan bugungi kunda ham mamlakatimiz metallurgiya sanoatining 88%,
mashinasozlikning 100%, kimyo sanoatining 100% oligopollashgan hisoblanadi.
Taqqoslaydigan
bo‘lsak, Buyuk Britaniyada moddiy ishlab chiqarish
tarmoqlarining 60% kichik biznes ulushiga to‘g‘ri keladi. shu bois ham
mamlakatimiz iqtisodiyotida oligopol firmalarning
iqtisodiy samaradorligini
oshirish, sanoat sohasiga kichik biznesni keng jalb qilish ustuvor vazifalardan biri
bo‘lib qolmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
