Uygur, qaqauz, quzey

(Baran Lokman, 2007, 42).
Azərbaycan araşdırıcılarından Güllü Yoloğlu, Vüqar Musta- 
fa, Qətibə Vaqifqızı və başqaları uyğur mədəniyyəti, folkloru, 
tarixi və ədəbiyyatı ilə bağlı qəzet və jurnallarda bir sıra ma- 
raqlı məqalələr dərc etdirmişlər.
3.2.Dramçılığın tarixindən
Doğu Türküstanda ənənəvi janrlarda əsərlər çox yazılsa da, 
1930-cu illərədək Avropa metodları ilə yazılmış pyeslərə rast 
gəlinmir.

---

1934-40-cı illərdə uyğur teatrlarında yerli müəlliflərin əsər- 
ləri ilə yanaşı, Ü.Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettası və 
özbək şairi Həmzə Həkimzadə Niyazinin 1918-ci ildə yazmış 
olduğu “Bay və muzdur” pyesi tamaşaya qoyulur. Bu əsərlər 
səhnədə həmişə alqışlarla qarşılanır.
Tamaşalarda aktyorluq, rejissorluq, bəstəkarlıq da edən 
gənc Lutpulla Mütəllip xalq dastanları əsasında hazırladığı 
“Qərip ilə Sənəm”, “Tahir ilə Zöhrə” operalarını da xalqının 
mühakiməsinə verir.
Ümumiyyətlə, Çin imperiyasının zəiflədiyi 20-ci yüzilliyin 
birinci yarısını uyğurlarda milli şüurun yüksəlişi, 30-40-cı illəri 
isə uyğur dramçılığının “altun dövrü” adlandırmaq olar. Çünki 
bu dövrdə Lutpulla Mütəlliplə yanaşı Zunun Qədiri, Hamit 
Hakim, Ziya Səmidi, Qasimcan Qəmbəri kimi sənətkarlar “Cə- 
halətin cəfası”, “Qönçəm”, “Gülnisa”, “Samsak ağa hirsləndi”, 
“Kürəş qızı”, “Gerçək modern”, “Borandan sonrakı aydınlıq”, 
“Qanlı dağ”, “Zülümə zaval”, “Pirixun”, “Əmət ilə Sərrap” və 
s. dram əsərlərini yazmışlar.
Uyğur araşdırıcılarına görə, bölgədə teatrın mənşəyi çox qədim- 
lərə gedib çıxır. Refık Ahmet Sevengil “Türk tiyatrosu Tarihi. Eski 
Türklerde Dram Sanatı” kitabında yazır: “Çinde hükümdar olan ilk 
üç sülalenin kurucuları da Türktür. Bunlar miladdan önce 2202 
yılından başlayaraq miladdan önce 250 yılına kadar hüküm 
sürmüşlerdir. Görülüyor ki, Çinde ilk defa tiyatrodan bahsedilmesi 
-yani 1150 - türklerin idaresi zamanına aittir.... Çinde dram sa- 
natını himaye edenler ve ilerletenler Türkler olduğu gibi, orada bu 
sanatı kurmuş olanlar da Türklerdir”