|
(Karcıqa, 2002: 155)
Şair 1995-ci ildə Mahaçqalada çap etdirdiyi “Süy!Yılla!
Süün!” (Segi,kədər, xoşbəxtlik), 1990-cı ildə Moskvada “So-
vetskiy pisatel” nəşriyyatında çap etdirdiyi “Plaç, lyubi, vs-
pominay...”, 2002-ci ildə uşaqlar üçün hazırladığı “Uyan,
Tur!” və başqa kitablarını avtoqrafla mənə bağışlamışdır.
Vahid Hacı oğlu Atayev
(1934, Dağıstan MSSR, Erpeli
kəndi). Dağıstan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda, Timiryazyev
adına Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında, Kuban Kənd Təsərrü-
fatı İnstitutunda oxuyaraq aqronom, iqtisadçı, pedaqoq ixti-
saslarına yiyələnmişdir. Uzun illər Buynaksk şəhərindəki Kənd
Təsərrüfatı Texnikumunda dərs desə də, onu daha çox uşaq şairi
kimi tanıyırlar. Bir çox şeirləri rus və Dağıstan xalqlarının dil-
lərinə çevrilərək qəzet və jumallarda, nəşriyyatlarda çap olun-
ması və şeirlərinə mahnılar bəstələnərək radio və televiziyada
səslənməsi onun məşhurlaşmasında böyük rol oynamışdır.
“Böleley”, “Gülyalan”, “Gün çıx”, “Tanq yaxşı bolsun” ki-
tabları nəşr olunan şairin şeirləri dərsliklərə də daxil edilmiş-
dir. Onun “Sinan”, “Mişik ve Kalaç” kitabları Türkiyədə nəşr
edilmişdir. 1998-ci ildən Rusiya Federasiyası Yazıçılar Birliyi-
nin üzvüdür.
Şeyit Xanım Alişevanın və Akay Akayevin təşəbbüsü ilə
qumuq şair və yazıçılarının „Qarcığa“ jurnalında uşaqlar üçün
yazdığı şeirlər və hekayələrdən nümunələr 2002-ci ildə Ma-
haçqalada „Qarcığa. Yaşlar adabiyatının antoloqiyası“ adı al-
tında çap olunmuşdur
(Qarcığa, 2002).
5.Son dönəm ədəbiyyatı
Sovetlərdə yuxarıdan başlayan yenidənqurma və aşkarlıq
hərəkatı qumuq ədəbiyyatına da öz təsirini göstərdi. Beş ilə
yaxın gözləmə mövqeyi tutan yazıçı və şairlər 1990-cı ildən
sonra daha cəsarətli görünməyə başladılar. 70 il adının çəkil-
məsı belə yasaq olan, xüsusən dini mövzuda yazılan əsərlər
araşdırıldı, nəşr edildi. Bu baxımdan Erpeli Şıxammat Qadının
Kərbəlada peyğəmbər Məhəmməd Əleyhissəlamın nəvəsi
İmam Hüseynin dəstəsi ilə birlikdə qətlə yetirilməsinə həsr
edilmiş “Hüseyinin xəbəri” ağısı (mərsiyə) diqqətiçəkəndir.
Şeyit Xanım Alişeva (1949), Badrutdin Mahammadov
(1943), Atav Atayev (1949), Jaminat Kerimova (1949), Baha-
vutdin Hacıyev (1950), Supiyanat Mamayeva (1958) və b.
milli və dini mövzulara diqqəti artırdılar. Xalqın həqiqi tari-
xinin bədii əksi olan bir sıra maraqlı əsərlər də ortaya çıxdı.
Lakin bu proses uzun sürmədi. Çeçenistanda başlayan milli
azadlıq hərəkatı, Dağıstandakı Rusiya rejiminə qarşı açıq və
gizli müqavimətlər hakimiyyət dairələrini bərk qorxuya saldı.
Milli və dini mövzular terrorçuluq kimi qiymətləndirilməyə
başladı. Təqib və təzyiqlər formasını dəyişsə də davam etdi-
rildi. Beləcə sözdə demokratiyadan dəm vurulsa da əməldə
yenə qadağalar hökm sürməyə başladı.
İqtisadi sıxıntılar, çap olunan kitabların alınmaması da milli
və dini mövzuda bədii əsərlərin çoxalmasına əngəl oldu. Buna
görə də ədəbiyyatda yenidənqurma, keçmişin tənqidi əsas
mövzu olsa da Rusiyanın bölgədəki işğalçılıq siyasəti hələ də
olduğu kimi verilən bədii əsərlərə rast gəlinmir. Yazıçı və
şairlər həyatlarını, dolanışıqlarını təmin etmək üçün bədii yara-
dıcılıqdan çox başqa işlərlə məşğul olurlar. Teatrların durumu
ağırlaşdığından yeni tamaşalar hazırlaya bilmirlər.
Qumuqlar Azərbaycanın lap yaxınlığında olan türk toplumu
olmasına baxmayaraq ədəbi əlaqələrimiz kəsilmiş kimidir.
Sovetlərin çöküşündən sonra milli məsələyə diqqət artsa da
qumuq ədəbiyyatının son nailiyyətini özündə əks etdirən elə
bir ciddi əsərə Azərbaycanda rast gəlinmir. Toplantılarda türk-
çülükdən, türk xalqlarının yaxınlaşmasından çox danışılsa da
Rusiyanın təzyiqindən ehtiyatlanan Azərbaycan hökuməti qu-
muqlara 1920-ci illərdə olduğu kimi yardım edə bilmir. Nəinki
yardım etmir, heç mövzunu gündəmə gətirmək, onlar üçün
kadrlar hazırlanması qayğısına qalınmır. Televiziya və radio-
larda ən yaxın qonşularımızdan olan qumuqlar haqqında ve-
rilişlər də yox dərəcəsindədir. Təkəm seyrək, az tirajla çap olu-
nan qəzet-jurnallardakı kiçik nümunələri nəzərə almasaq son
30 ildə qumuq ədəbiyyatından Azərbaycan türkcəsinə çevril-
miş irihəçmli əsər yoxdur.
Qumuq ədəbiyyatı tarixinin öyrənilməsində əsas ağırlıq Ab-
dulkadir Abdullatipovun üzərinə düşmüşdür. İndiyədək onun 8
monoqrafiyası, ali məktəblər üçün proqramları və. s. çap olun-
muşdur. Qumuq ədəbiyyatşünaslarının fıkrincə, Dağıstan xalq-
ları içərisində qumuqların ədəbiyyatı Azərbaycan ədəbiyyatı
ilə daha yaxından səsləşir.
Sonuc
Sovetlər Birliyinin çöküşü ərəfəsində M.S.Qorbaçovun baş-
ladığı „yenidənqurma“ hərəkatı ədəbiyyata da öz təsirini gös-
tərdi. Dağıstanda yaşayan qumuqlar „Tenglik“ adlı ictimai təş-
kilatlarını qurdular. Salav Aliyev, Şeyit Xanım Alişeva kimi
aydınlar bu təşkilatın öncüllərinə çevrildilər. Rusiyanın xüsusi
xidmət orqanları milli dəyərlərə yiyə çıxmaq uğrunda başlanan
hərəkatı zəiflətmək üçün çoxmillətli Dağıstan xalqları arasında
nifaq saldı. Lakin siyasi sıxıntıya, iqtisadi çətinliklərə baxma-
yaraq, bölgədə ədəbiyyat inkişafdadır.
Onlar ata-babalarının yaratdığı mənəvi sərvətlərə yiyələn-
mək, həqiqəti, öz köklərini öyrənib bədii dillə xalqa çatdırma-
ğa çalışırlar, buna görə də qumuq yazıçı və şairlərinin yaradı-
cılığında publisistika son illər daha qabarıq şəkildə özünü gös-
tərir. Bu proses qumuq ədəbiyyatşünaslarını keçmişə yenidən
baxmağa, ədəbiyyat tarixlərini XIX yüzildə yaşamış Yırçı Ka-
zakdan deyil, kökləri miladdan öncəyə gedən ümumtürk ədə-
biyyatından başlamağa sövq edir.
Qumuq ədəbiyyatının Türkiyədə tanıdılmasında böyük xid-
məti olmuş Çetin Pekacar yazır: “Kumuk edebiyatının gelişme-
sine katkı sağlayan şu şair ve yazarları da gösterebiliriz: H.
Anvar, İbrahim Kerimov, Absalam Askerhanov, Sracdin Tok-
bolatov, Şarip Alberiyev, Alipaşa Umalatov, İzamit Asekov,
Abdulla Abakarov, Abdurahim Abdurahmanov, Muhtar Aliyev,
Patimat Abukova, İsrapil İsayev, Akay Akayev, Biysoltan
Hacimuradov, Abdulhamit Tatamov, Vahit Atayev, Mahammat
Kadırov, Abdulmecit Mecidov, Mahammatbek Osmanov, Ma-
hammat-Şapi Minatullayev, Abzaydin Hamidov, Mahammat
Atabayev, Ahmat Caçayev, Sahadulla Abusuyev, Uzlipat İb-
rahimova, Mahammat-Nabi Halilov, Badrutdin, Abdul-Kerim
Zalimhanov, Latip (Hacakayev), Mahammat-Amin Adilhanov,
Şeyit-Hanum Alişeva, Atav Atayev, Caminat Kerimova, H.(Ha-
ciyev) Bahavdin. Bu saydıklarımızın hepsi de Tançolpan der-
gisinin 1994'te çıkan
Xaligi Qumuq Şairler
“Bugünkü Kumuk
Şairleri” özel sayısında seçme şiirleriyle yer almıştır.”
Badrutdin “Yoldaş” qəzetinə 1 iyul 2011-ci ildə verdiyi
müsahibəsində ədəbiyyatın sabahına ümidlə baxdığını söyləyir
və Musa Şixavovun, Kazim Kazimovun, Nabiyulla Maham-
madovun, Gebek Qonaqbiyevin, Gereyxan Hacıyevin, Supiy-
nat Mamayevanın, Gögürçün Atayevanın, Ruqiyat Ustarxano-
vanın, Zulayxa Atakişiyevanın, Alpiyat Zakavovanın, Gülü-
sümün adlarını çəkir
Do'stlaringiz bilan baham: | 
