Uygur, qaqauz, quzey

(Literaturadan, 1986: 129-130). 
Bu 
roman İ.Kerimovun öncəki əsərləri ilə müqayisədə keçmişə 
baxışda, milli dəyərlərə münasibətdə xeyli fərqlənir. A.S.Puş- 
kin, T.Şevçenko, L.Tolstoy, A.Çexovun əsərlərini ana dilinə 
tərcümə edən İ.Kerimovun “Moskvayla görüş”, “Aulda səhər”, 
“Dəmirçi” şeirlərini Ə.Ziyatay Azərbaycan oxucularına təqdim 
etmişdir 
(Dağıstan ədəbiyyatı antologiyası, 1959:212-214).
Dağıstan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun professoru olan İ.Ke- 
rimovun 30-a yaxın kitabı çap olunmuşdur. Ona Dağıstan 
MSSR-in Əməkdar İncəsənət xadimi və Dağıstan MSSR-in 
Əməkdar müəllimi adı verilmişdir.
Mahammadsoltan Yahiya oğlu Yahiyayev 
(1923, Dağıs- 
tan MSSR-in Kakaşura kəndi-2007). 1948-ci ildən yaradıcılığa 
başlayan nasir əsasən uşaq hekayələri yazarı kimi tanınsa da 
qumuq ədəbiyyatı tarixinə trilogiya müəllifı kimi də daxil ol- 
muşdur. “Avtobusda hadisə”, “Umalat necə evləndi” hekayə- 
lərini Ü.Hüseynov çevirərək “Azərbaycan” jurnalında çap et- 
dirmişdir 
(Dağıstan ədəbiyyatı antologiyası, 1959:251-268)
Onun Ənvar Qurbanovla birgə yazdığı „Həyatın yol“ və „Ars- 
lan tuvqan ulanlar“(Aslan doğulan oğlanlar) və b. pyesləri də ta- 
maşaçı marağını cəlb etmişdir. Yazmış olduğu 12 pyesin bir ne- 
çəsi Dağıstandan kənarda da tamaşaya qoyulmuşdur. Məhsuldar 
tərcüməçiliklə də məşğul olan ədibə Dağıstanın Xalq Yazıçısı adı 
və muxtar respublikanın dövlət mükafatı da verilmişdir.

---

3.Şəxsiyyətə pərəstişin tənqidi və ədəbiyyatdakı dəyişik-
liklər
Stalinin şəxsiyyətə pərəstişdə ittiham edilməsindən sonra 
(1956) qumuq ədəbiyyatında da bir dəyişiklik görünməyə başladı. 
Ədəbiyyatda şüarçılıq, müsbət qəhrəman axtarışları öz yerini in- 
sanın daxili aləminin, iç dünyasının işıqlandırılması ilə əvəzlədi.
Sovetlər dönəmində ədəbiyyatda ideoloji xətt aparıcı olsa 
da, şairlərin şəxsi həyatından, lirik duyğularından bəhs edən 
əsərlər xalq tərəfındən sevilir və dillər əzbəri olurdu.
Hakim ideologiya bir çox mövzularını qadağan etdiyinə 
görə, şairlər təbiətin tərənnümunə, lirik «mən»inə daha çox 
müraciət edir, yaxud da millətin, vətənin acınacaqlı taleyindən 
bəhs edən epik əsərlər yazarkən süjeti xarici ölkələrdə baş 
vermiş milli-azadlıq hərəkatından alırdılar.
1960-cı illərdə cəmiyyətdəki nöqsanlar eyhamlı şəkildə, 
sətiraltı tənqid edilirdi. Ədəbiyyata sosializm tərənnümçüsü 
kimi gələn gənclər də yaşa dolduqca xalqın tarixindən, adət- 
ənənələrindən, milli dəyərlərdən yazmağa üstünlük verirdilər.
Sovet ədəbiyyatının 1960-cı illər nəsli qumuq ədəbiyyatında 
da seçilir. Kamal Abukovun (1938), Mahammat Atabayevin
(1938), Abzaydın Hamidovun (1938), Ahmat Jaçayevin
(1939), Uzlipat İbrahimovanın (1940), Abdulkerim Zalimxa- 
novun (1940), Abdulxakim Hacıyevin (1940), Qebek Qonaq- 
biyevin (1961), Kazım Kazımovun (1961), Abdulla Zalimxa- 
novun, Nabiyulla Mahammdovun və b. yaradıcılığında insanın 
daxili aləmi, həyatın rəngarəngliyi, psixoloji anlar önə çəkilir. 
Beləcə ədəbiyyatda sənətkarlıq yüksəlməyə doğru getsə də, 
mənəvi məsələlər ön plana çəkilsə də, şüarçılıq öz yerini ya- 
vaş-yavaş insan psixologiyasının açılmasına yönəltsə də, ideal 
müsbət qəhrəmanı daxili aləmində xeyir və şərin mübarizə

---

apardığı surətlər əvəz etsə də bütovlükdə Sovet təbliğat maşı- 
nının təsirindən qurtula bilmirdi.
Moskvada-imperiyanın mərkəzində yaşayan bəzi Rus yazıçı 
və şairləri cəsarətlə Sovet quruluşunun nöqsanlarını əsərlərində 
tənqid edə bildilər. Lakin əksər əyalətlərdə və milli ədəbiy- 
yatlarda olduğu kimi qumuqlarda da bu mövzulara müraciət 
etməyə cəsarət edənlər tapılmırdı.