1-Amaliy mashg`ulot. Paxta tayyorlov maskanlarida texnik nazorat Ishdan maqsad

Yigirish korxonasida texnik nazorat 
Paxta tolasidan yuqori sifatli gazlamalar ishlab chiqarish uchun 
yuqori sifatli ip ishlab chiqarish lozim. YUqori sifatli ip ishlab 
chiqarish uchun esa yigirish korxonalarida har tomonlama yaxshi 
tashkil etilgan va doimo faoliyat ko‘rsatuvchi texnikaviy nazorat 
bo‘lishi kerakdir. 
Korxonada faoliyat ko‘rsatadigan muhandis-texnik xodimlar bilan bir 
qatorda texnikaviy nazoratni nazorat bo‘limi, korxona laboratoriyasi 
amalga oshiradi. Bu bo‘limlar xomaki mahsulotlar va ip sifatini 
doimo nazorat qilib turadilar. Texnik nazorat bo‘limi va korxonadagi 
laboratoriyalar doimiy va davriy nazoratlarni o‘tkazib turadilar. 
Doimiy nazorat – 
korxonaga keltirilgan yoki ta’minlovchilardan 
qabul 
qilingan xom ashyo, hamda boshqa materiallarni va chetga 
chiqariladigan mahsulotlar sifatini nazorat qiladi. 

---

Davriy nazorat- 
quyidagi ko‘rinishda o‘tkaziladi: 
1. Barcha o‘timdagi xomaki mahsulotlar (xolst, pilta, xolstcha, pilik) 
sifatini; 
2. Barcha jarayonlarda texnologik tartibni va mashinalarni ishlatish 
bo‘yicha qoidalarni bajarilishini; 
3. Sex xodimlari tomonidan o‘rnatilgan yo‘riqnoma va uslubda 
xomaki 
mahsulotlarni texnik nazoratini amalga oshirilishini. Texnik nazorat 
bo‘limi yigirish ishlab chiqarishida ipning sifati, mahsulotning 
chiziqiy zichligi, chiziqiy zichlik bo‘yicha notekisligi, mahsulotning 
tozaligi, xom ashyo sifati va uziluvchanligini nazorat qilib boradi. 
Yigirish korxonasida nazoratning bir qancha uslublari qo‘llaniladi. 
Yigirish 
korxonasida texnik nazorat rejasiga quyidagilar kiradi: 
1. Korxonadagi xom ashyoning saqlanish holatini tekshirish. 
2. Xom ashyoning sifatini aniqlash. 
3. Paxta tolasining sarflanish grafigiga va uni aralashtirish usuliga 
rioya 
qilgan holda saralash tarkibini aniqlash. 
4. Paxta tolasining yumshoqligini tekshirish. 
5. Yigirish ishlab chiqarishda hosil bo‘lgan chiqindilar miqdori va 
sifatini tekshirish. 
6. To‘plash, saralash, qabul qilish va chiqindilarga ishlov berish. 
7. Titish-savash agregatlarida paxta tolasining tozalanish samarasini 
aniqlash. 
8. Tarash mashinalarida taramning sifatini tekshirish. 
9. Xom ipning cho‘zilishini aniqlash. 
10. Yigirish va pishitish mashinalarida olingan ipning massasi, o‘ram 
zichligi va o‘ram uzunligini tekshirish. 
11. O‘rash mashinasida xom ipning o‘ralish zichligini aniqlash. 
12. Texnologik jarayon bo‘yicha mahsulotning uziluvchanligini 
tekshirish. 

---

13. Mashina ishchi qismlarining tezligini tekshirish. 
14. Mashina ishchi qismlarini ta’mirlashni tekshirish. 
Har bir ip to‘dasi iste’molchilarga jo‘natilishidan oldin standart va 
texnik shartlar asosida tekshirilib boriladi. Undan tashqari, 
mashinalarda bir xil darajadagi mahsulot ishlab chiqarilishini va 
ipning sifat ko‘rsatkichlarining me’yori nazorat qilinib boriladi. 
Mahsulotni chiziqiy zichligi bo‘yicha nazorat qilish yigirish ishlab 
chiqarishining turli o‘timlarida o‘tkaziladi. Boshlanishida doimiy 
uzunlikdagi kesimlarning massasi aniqlanadi va mahsulotning 
chiziqiy zichligi aniqlanadi. Xossalari bo‘yicha mahsulotning 
notekisligi va turli ko‘rinishdagi mahsulotning tuzilishli notekisligi 
turli xarakterda bo‘lishi mumkin. Mahsulotning xossalari va 
tuzilishining o‘zgarish xarakteriga bog‘liq bo‘lgan notekisligi 
quyidagicha aniqlanadi: 
-davriy-mahsulot xossalaridagi to‘lqin tebranish amplitudasi va 
uzunligi 
tasodifiy bo‘lganda; 
-davriy emas-mahsulot xossalaridagi to‘lqinning tebranish uzunligi va 
amplituda o‘lchami tasodifiy o‘lchamda bo‘lganda; 
-funksional, ya’ni bir yoqlama o‘sishdagi og‘ish (masalan, 
mahsulotning 
bo‘ylama chiziqiy zichligining doimo oshishi); 
-mahalliy (mahsulot chiziqiy zichligining birdaniga oshishi yoki 
kamayishi); 
-qurama-bir qancha turdagi notekislikning jami. 
Notekislik iplarning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlariga, yigirish va 
to‘quvchilik mahsulotlarining fizik-mexanik xossalariga ta’sir qiladi. 
Ko‘pgina omillar; xom ashyo xossalarining notekisligi, ko‘pincha 
texnologik jarayon va mashinaning konstruksiyasiga, rejimning 
buzilganligiga, mashinalardan uzoqlashish va uni sozlash natijasida 
notekislik hosil bo‘ladi. Korxonaga olib kelinayotgan toylarning 
o‘lchamlari 735x980x620 mm, massasi 200-220 kg bo‘ladi. Hozirgi 

---

zamonaviy korxonalarda yopiq omborlarda 3 oylik paxta tolasi 
saqlanadi. Omborlarda tolalar to‘dalari bo‘yicha shtabellarga 
joylashtiriladi va har bir shtabellar oralig‘ida ma’lum miqdorda joy 
qoldiriladi. Bu oraliq tola holatini tekshirib turish va kerakli to‘dadagi 
tolani olish kerak. Aks holda tola tez yonishi, hamda chirishi 
mumkin. Vagonlardan toylarni tushirish, ularni joylashtirish va 
korxonalarga tashish ishlarining barchasi mexanizatsiya-lashgan. 
To‘da-bir vagonga joylashtirilgan, bir xil va bir vaqtda terilgan 
seleksiya navli paxta tolalariga aytiladi. Bitta to‘dada 72 tadan 200 
tagacha toy bo‘ladi (19-rasm). Har bir to‘da sertifikat bilan 
jo‘natiladi. Unda paxta tozalash korxonaining nomi yoki nomeri, 
to‘da nomeri, seleksiya navi, tola uzunligi, chiziqiy zichligi, 
pishiqligi, tolaning pishganlik ko‘rsatkichi, chiqindilar miqdori va 
to‘dadagi toylar soni. To‘da sonlar bilan belgilanadi. Masalan, 24-
190-29. Oldingi 2 tasi, ya’ni 24- paxta tozalash korxonaining nomeri, 
keyingi 190-mavsum boshidan beri terilgan paxta to‘dalarining tartib 
raqami, 29-paxta tolasi toyi nomeri. Yigirish korxonalarida 
texnologik jarayon normal kechishi uchun uchta shart 
bajarilishi kerak: 
1. Saralanma tarkibidagi paxta tolasining quyidagi o‘rtacha fizik-
mexanik ko‘rsatkichlari doimiy o‘zgarmas bo‘lishi kerak; tola 
uzunligi, tola tarkibidagi chiqindilar miqdori va saralanmaga 
qo‘shilayotgan qaytimlar miqdori va sifati (20-rasm) 
Stavkani 6 ta to‘dadan kam bo‘lmagan paxta tolalaridan tuzish kerak. 
Yuqoridagilarning barchasini sex boshliqlari va smena ustasi 
tekshirib boradi. Laboratoriya mudiri bir haftada bir marotaba smena 
ustasi bilan yuqoridagilarni bajarilishini nazorat qilib boradi.