Azərbaycanda Peşə Təhsili və Təliminin (ptt) inkişafına Avropa İttifaqının dəstəyi

Sxem 2.1.

Konstruksiya materiallarını elektrotexniki parametrlərinə görə araşdırın və müzakirə 
edin; 

Metal konstruksiya materiallarına aid ərintiləri araşdırın. 
2.1.3. Qiymətləndirmə 
Aşağıdakı qiymətləndirmə meyarına əsasən qiymətləndirəcəksiniz:
“Konstruksiya materiallarının texniki xarakteristikalarını sadalayır” 

“Ferro” – sözünün latınca mənası nədir? 

Əlvan metallara hansı metallar aid edilir? 

Poladların yüksək sərtliyə malik olması nə ilə əlaqədardır? 
2.2.1. Keçirici materialların təsnifatını izah edir

Keçirici materiallar 
Keçirici materiallar kimi saf materiallardan və onların ərintilərindən istifadə 
edirlər. Saf materiallar ən böyük keçiriciliyi və xüsusi müqaviməti kiçik olan 
(
𝜌
=0,0150-0,0296 Om
∙
mm
2
/m) keçirici materiallar qrupunu təşkil edir. Bu 
materiallardan elektrotexnika sənayesində dolaq, quraşdırma və qurğu məftilləri, həmçinin kabellər 
hazırlayırlar. 
Xüsusi müqaviməti kiçik olan materiallardan başqa, elektrotexnikada həmçinin xüsusi müqviməti 
böyük (
𝜌
=0,042-2,0 Om
∙
mm
2
/m) olan materiallardan da istifadə edilir. Onlara mis, nikel, dəmir, xrom 
və başqa metallar əsasında xəlitələr aiddir. Bu xəlitələrə yüksək xüsusi müqavimətli keçirici materiallar 

---

26 
deyilir. Həmin xəlitələrdən hazırlanmış məmulatlar (məftil və lent) reostatlarda, əlavə etalon 
müqavimətlərində işlədilir. Bu cihazları kiçik xüsusi müqavimətə malik mis və alüminium məftilindən 
hazırlamaq səmərəli olmazdı, çünki reostatların və əlavə müqavimətlərin ölçüləri çox böyük alınardı. 
Bundan başqa misin, alüminiumun və digər saf metalların müqavimətinin temperatur əmsalı (
𝛼 =
 
0,0040-0,00429 1
0
/C) nisbətən böyükdür; belə olduqda temperaturun dəyişməsi nəticəsində 
reostatlar müqavimətlərini kəskin dəyişərdi. Bu elektrik müqavimətli keçirici ərintilərin müqavimətinin 
temperatur əmsalı kiçikdir. (
𝛼
= 0,00004-0,00018 1
0
/C). Bu cür materiallardan hazırlanmış reostat və 
digər cihazların temperaturu dəyişdikdə onların müqavimətinin tam stabilliyi təmin edilir.
Ərintilər, saf metallara nisbətən daha yüksək bərkliyə, dartılmada böyük mexaniki 
möhkəmliyə(
𝜎
𝑑
) kiçik nisbi uzanmaya (l
p
) malik olmalarına görə onlardan kəskin fərqlənir. Bundan 
əlavə, ərintilər havada daha az oksidləşir.
Bütün metal keçiricilərin elektrik keçiriciliyinə onların mexaniki emalı (yayma, eşmə və s.) böyük 
təsir göstərir. Metalın deformasiya olunmuş kristallarına əvvəlki formasını qaytarmaq üçün optimal 
temperaturda onu qızdırırlar. Həmin temperaturda metallarda yenidən kristallaşma baş verir və 
nəticədə metalın keçiriciliyi artır, mexaniki möhkəmliyi isə azalır. Metal keçiricilərin mexaniki 
möhkəmliyini və bərkliyini artırmaq üçün onları qızdırmadan, soyuq halda yayırlar. 
Məsələn, elektrik aparatlarının şinlərini soyuq halda yayılmış misdən və ya alüminiumdan 
hazırlayırlar. Elektrik veriliş xətləri məftillərinin mexaniki möhkəmliyini artırmaq üçün onları, keçirici 
misi və ya alüminiumu soyuq halda emal etməklə hazırlayırlar. 
Daha bərk keçirici məmulatların (məftillər, şinlər) xüsusi elektrik müqaviməti, təbii ki, yumşaq 
(yumşaldıcı) metallara nisbətən böyükdür. 
Keçirici materialların əsas xarakteristikaları. 
Keçirici materialların əsas xarakteristikalarına aşağıdakı xassələri aiddir: 
1)
Xüsusi keçiricilik, yaxud da onun tərs qiyməti – xüsusi elektrik müqaviməti; 
2)
Xüsusi müqavimətin temperatur əmsalı 
3)
Xüsusi istilik keçiriciliyi 
4)
Kontakt potensiallar fərqi və termoelektrik hərəkət qüvvəsi
5)
Dartılma zamanı möhkəmlik həddi və qırılma zamanı nisbi uzanma. 
Şəkil 2.2. Nicrofer 4221 - ərinti 825 (ХН38ВТ) - 
mis və molibden, nikel-dəmir xəlitəli xrom 

---

27 
2.2.2. Tələbələr üçün fəaliyyətlər

Xüsusi müqaviməti kiçik olan keçirici material ilə xüsusi müqaviməti böyük olan keçirirci 
materialları araşdırın və müqayisə edin; 

Ərintilərlə saf metalların oxşar və fərqli cəhətlərini venn diaqramından istifadə edərək 
müqayisə edin;