Azərbaycanda Peşə Təhsili və Təliminin (ptt) inkişafına Avropa İttifaqının dəstəyi

 Diaqram 1.2. 
 
 
1.5.3. Qiymətləndirmə 
Öyrənmə prosesinə bağlı olan qiymətləndirmə meyarı:
“Yüksək xüsusi müqavimətə malik materialları və onların tətbiq sahələrini sadalayır” 

Manqaninin tərkibində misin faizlə miqdarı nə qədərdir? 

Xüsusi müqaviməti böyük olan keçirici materialların tətbiq sahələri hansıdır? 

Konstantanın tərkibində misin faizlə miqdarı nə qədərdir? 
 
 
 
sıra 1
sıra 3
0
2
4
6
1
2
3
4
sıra 1
sıra 2
sıra 3
F
ə
rqli 
F
ə
rqli 
Ox
ş
ar 

---

22 
1.6.1. Qeyri metal keçirici materialların, həmçinin kontakt materiallarının xassələrini və tətbiq 
sahələrini izah edir 

Qeyri metal keçirici materialların, həmçinin kontakt materiallarının
xassələri və tətbiq sahələri 
Elektrik kömür materialından elektrik maşınları üçün fırçalar, elektrik sobaları
üçün elektrodlar, kontakt hissələri, yüksəkomlu kömür müqavimətləri və bəzi 
başqa məmulatlar hazırlanır. 
Elektrik-kömür məmulatlarından ən geniş tətbiq 
olunan elektrik fırçalarıdır, onları çox vaxt fırça 
adlandırıllar. Onlar dörd əsas qrupa bölünür: qrafit, 
kömür-qrafit, metal-qrafit və elektroqrafitlənmiş. 
Qrafit fırçalar əlaqələndirici tətbiq etməklə və 
etməməklə təbii qrafitdən hazırlanır.
Kömür-qrafit fırçaları başqa karbonlu materiallar 
(qurum, koks) və əlaqələndirici maddələr (qatranlar, 
külçələr) daxil etməklə qrafitdən hazırlanır.
Kömür-qrafit fırçalar yüksək bərkliyə və mexaniki 
möhkəmliyə malikdir. Onlar müəyyən abrazivliyə 
malikdir, yəni çirklənmiş (dartı elektrik mühərrikləri və s.) 
kollektorlar və halqalar üzərindəki oksid pərdələrini özləri 
təmizləyə bilir. Bu fırçalar kollektorların və ya halqaların 
12-15 m/san (bərklər) və 20-60 m/san çevrəvi 
sürətlərində tətbiq oluna bilər.
Elektroqrafitlənmiş fırçaları əlaqələndirici maddə 
daxil etməklə qrafit və başqa karbonlu material (qurum, koks) tozlarından hazırlayırlar. Presləndikdən 
sonra məmulatları qrafitləşdirmək üçün elektrik sobalarına daxil edirlər. Qrafitləşmə prosesi 2500-
2600 C
0
temperaturda aparıldığından başlanğıc materialları karbonlu qrafitə çevrilir. 
Elektrik-kömür məmulatlarından qövs sobaları və elektroliz vannaları üçün elektrodları, qaynaq 
elektrodlarını, civəli düzləndiricilər üçün anodları, elektrik kontaktlarını və elektrovozların, 
trolleybusların cərəyanqəbuledici qurğuları üçün kontakt hissələrini göstərmək lazımdır.
Elektrik-kömür kontaktlarını, mis qrafitdən və gümüşqrafitdən ibarət elektrik kömürü 
kütləsindən hazırlayırlar. 
Kontakt elektrik-kömür hissələrini presləmə və ya müştükdən təzyiqlə çıxartmaqla hazırlayırlar. 
Sürtünməyə qarşı müqaviməti yüksəltmək üçün hazır (bişirilmiş) kontakt məmulatlarını qurğuşun 
qalay ərintiləri və başqa metallarla hopdururlar. 
Baxılan məmulatlardan əlavə, texnikada bir sıra başqa növ elektrik–kömür məmulatlarından 
istifadə olunur. (elektrik işıqlandırma kömürləri, mikrofon 
tozları, sürüşmə yastıqları və b.).
Metal-qrafit fırçaları qrafit və mis tozlarından hazırlayırlar. 
Onlardan bəzilərinə qurğuşun, qalay və gümüş tozları da daxil 
edirlər. 
Metal-qrafit 
fırçalarını 
avtomobil 
və 
aviasiya 
generatorlarında, elektrik mühərriklərində 15
∸
35 m/san dövri 
sürətlərdə, habelə sinxron maşınlarda alçaldılmış gərginlikləri 
olan dartqı maşınlarda tətbiq edilir. 
Şəkil 1.17. Kömür- qrafit fırça 
Şəkil 1.16. Qrafit fırça 
Şəkil 1.18. Metal-qrafit fırça 

---

23 
1.6.2. Tələbələr üçün fəaliyyətlər

Qrupu 3-5 nəfərdən ibarət qruplara bölün. İri ağ kağızda “Elektrik- kömür 
materiallarının tərkibinə daxil olan əsas və əlavə komponentləri “karusel üsulundan 
istifadə edərək qeyd edin” tapşırığı verilir. Kağızı saat əqrəbi istiqamətində digər 
qruplara ötürün. “Karusel” üsulundan istifadə edərək tapşırıq verilmiş kağızı bütün 
qruplara ötürərək axırda öz qrupunuza qaytarın. Sonda təqdimatı yazı lövhəsinə 
yapışdırın, araşdırmalar aparıb müzakirə edin;