Research and publications

KOMIL INSON TARBIYASIDA ONA TILI VA ADABIYOT FANINING 
AHAMIYATI 
Mahmudova Dilfuza Jurayevna 
Sirdaryo viloyati Oqoltin tumani
5- maktabning ona tili va adabiyot fani o„qituvchisi 
 
Annotatsiya:
Bugungi kunda yurtimizda o‘zbek tilini rivojlantirish, ona tilini 
o‘qitishga bo‘lgan e‘tibor kuchayib bormoqda. Shu bois, ushbu maqola ona tili va 
adabiyot fanining komil inson tarbiyasidagi ahamiyati va ona tili va adabiyot 
darslarida tashkil etilishi mumkin bo‘lgan turli qiziqarli o‘yinlarga bag‘ishlangan.
Kalit so‟zlar:
tarbiya, ma‘naviyat, mehnat, ilmiy yangiliklar, o‘yinlar. 
Tilni o‗zlashtirish qonuniyatlari, avvalo, tilning o‗z tabiatiga, urf- odat, 
an‘analar, jamiyat a‘zolari o‗rtasidagi muloqot, fiziologik va psixologik hodisalarga 
daxldor. Ko‗p qirrali, rangbarang jarayonlarga mansub hodisani ona tili 
metodikasining tadqiqot predmeti sifatida ajratish mantiqan to‗g‗ri bo‗lmaydi. 
Ikkinchidan, til bilimlarini bolalarga o‗rgatish vositalarini metodikaning tadqiqot 
predmeti shaklida tan olish, bu fanning harakat doirasini toraytirishga sabab bo‗ladi. 
Aslida esa, ona tili metodikasi va uning qobig‗ida shakllanayotgan ona tili didaktikasi 
didaktika o‗rganadigan hodisalarni xususiy holatlarda — ona tili o‗qitish nuqtai 
nazaridan o'rganadi. Binobarin, ona tili didaktikasi umumiy didaktikaga o'xshab, ta 
‘lim jarayoni, ona tilidan ma‘lumot va ta‘lim mazmuni, ta ‘lim turlari, metodlari, 
tashkiliy shakllari, vositalari kabi muammolarning barchasi bilan aloqadordir. Barcha 
o‗quv predmetlariga o‗xshab ona tili ham maktabda ta‘lim jarayonida o‗rganiladi.

---

218 
Ta‘lim jarayoni esa bola uchun tilni o‗zlashtirishning yangi shart-sharoiti boiib, 
u makon va zamonda yuz beradi. Til ta‘limining ma‘lum sharoitda — ta‘lim 
jarayonida amal qilishi, uni tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishga oid hodisalarni 
ma‘lum darajada osonlashtiradi, o‗quvtarbiya jarayonida uchraydigan stoxastlikni2 
(kutilgan va kutilmagan, rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan, muqarrar va tasodifiy 
hodisalar mavjudligi) c
hegaralash imkoniyatini beradi.
Maʼlumki, bugungi kunda ―Taʼlim 
toʼgʼrisida»gi Qonun va ―Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi‖da ilgari surilgan masalalar 
jadal sur‘atda umumtaʼlim maktablarida muvaffaqiyat bilan amalga oshirilmoqda. 
Qonun talablariga muvofiq taʼlim-tarbiya sifati va samaradorligini oshirish shu 
kunning talabi boʼlib qoldi. Bu maqsadni amalga oshirish oʼqituvchidan izlanishni, 
ijodkorlikni, oʼz ustida tinmay ishlashni talab qiladi. Hozirgi oʼquv jarayonida 
odatdagi dars usullaridan tashqari yangi texnologiya asosida noanʼanaviy darslarni 
tashkil qilish rivojlanib bormoqda. Oʼquvchilarda taʼlim olishga boʼlgan ijobiy intilish 
va ehtiyojni shakllantirish, oʼzaro bellashuv elementlarini joriy etish hamda 
oʼquvchilarda muntazam ravishda oʼqishga qiziqish uygʼotish maqsadida yangi 
zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini izlashda ijobiy faollikni oshirish 
zarur boʼlib qoldi. Taʼlim rivojining buguni va istiqboli bugun sinfda dars berayotgan 
oʼqituvchiga koʼp jihatdan bogʼliq. Zero, oʼqituvchi maktabda asosiy figura hisoblanar 
ekan, u oʼziga Taʼlim mazmunining asosini dars tashkil etadi. 
Dars orqali ilmiy yangiliklar va axloqiy tarbiya oʼquvchilarga yetkaziladi. 
Bugungi kunda darslarimizni zamonaviy ruhda tashkil etib, noanʼanaviy usullardan 
foydalanmay, har bir darsni sanʼat darajasiga koʼtarmay turib, belgilangan natijaga, 
koʼzlangan maqsadga erishib boʼlmaydi. Oʼzbek xalqi yoshlarini har tomonlama 
barkamol inson etib tarbiyalash, yangi zamon kishisini shakllantirish hozirgi kunning 
eng dolzarb masalalaridan biridir. Sir emaski, yosh avlodni toʼgʼri tarbiyalash va 
yuksak fazilatli insonni voyaga yetkazish juda murakkab va mashaqqatli ishdir. 

---

219 
shuning uchun masʼuliyatli masalaga har bir davrda zamonananing ilgʼor shaxslari 
masʼuliyat bilan yondashganlar va taʼlimtarbiyaning qulay usullarini qidirganlar.
XV asrning mashhur mutafakkiri Davoniy kishi xususiyatlari ikki xil: biri 
tugʼma, ikkinchisi hayot jarayonida paydo boʼladigan xususiyatlar deb ajratadi va 
tugʼma xususiyatlarni tan olgan holda hayot jarayonida paydo boʼladigan 
xususiyatlarni inson kamoloti uchun eng muhim omil deb hisoblaydi. Shu bilan birga 
yetuk inson boʼlish uchun har bir shaxs oʼzida quyidagi hislatlarni tarbiyalash 
lozimligni aytib oʼtgan edi.
1. Zukkolik
2. Fahm tezligi
3. Zehn oʼtkirligi
4. Bilimni tez egallash qobiliyati
5. Qoʼyilgan muammoni tez anglash
6. Esda saqlash qobiliyati
7. Xotira Shunday qilib,
Xulosa o‘rnida, haqiqiy baxt-saodatga erishaman degan inson yuqoridagi 
fazilatlarni egallashga intilishi zarur deb hisoblaydi. Keltirilgan xususiyatlarni 
shakllantirish va rivojlantirish inson tafakkurining oʼsishiga olib keladigan 
omillardandir. Lekin bu narsa oʼz-oʼzidan boʼlavermaydi. Buning uchun tinimsiz 
mehnat, mashqlar zarur. mashhur Аmerika fizigi T.Edison buyuk inson boʼlishga bir 
foiz talant va 99 foiz mehnat zarurligini taʼkidlagan edi. 
Foydalanilgan adabiyotlar 

---

220 
1. O‘zbekiston Respublikasining ―Taʼlim toʼgʼrisida»gi Qonuni, 1997-yi, 29- 
avgust.
2. O‘zbekiston Respublikasining ―Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi‖, 1997-yi, 29-
avgust.
3. Y. G‘ulomov ―O‘zbek tili o‘qitish metodikasi‖ Toshkent-1998-yil. 
4. Barkamol avlod orzusi- Toshkent.: 1999, 205- b. 10. Azizxodjayeva N.H 
―Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat‖- Toshkent.: TDPU, 2017, 174 bet. 
5. Boshlang‗ich ta‘lim Konsepsiyasi, Boshlang‗ich ta‘lim jurnali. Toshkent, 2013. 

---

221