N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

28-rasm.
 Buqa yuragi muskul to‘qimasining o ‘tkazuvchi hujayralari:
1 — о ‘zak; 2 — sitoplazma; 3 - miofibrillalar; 4 — biriktiruvchi yumshoq
to ‘qima; 5 — ishchi muskulatura.
Yurak oldi (bo'lma) depolyarizatsion to'lqin ikkinchi ya’ni 
yurak oldi - qorincha tuguniga tushadi va u yerdan tegishli 
muskullarga tarqalib, yurak qorinchasi muskulini qisqarishga 
majbur qiladi. Bu ixtisoslashgan o'tkazuvchan tolaning ikkita о'zagi 
bo'ladi va ular sarkoplazmada yaqqol ko'rinadi.1
1 
Elizabeth Aughey, Fredric L.
Frye «Comporative Veterinary Histology
with clinical correlates». Printed by: Grafos SA, Barcelona, Spain. Copyright
©2001
84

---

♦ NERV TO QIMASI
Nerv to‘qimasi organizmdagi to‘qimalarning biri bolib, nerv 
sistemasining morfologik asosini tashkil qiladi. Nerv sistemasi 
organizmning ichki va atrof-muhitdan turli ta’surotlami juda aniq 
qabul qilib oladi va bu ta’surotlarga organizm qaytaradigan javob 
reaksiyalarni ta ’minlaydi. Boshqacha aytganda, bu sistema 
organizmning atrof-muhit bilan doimiy aloqasini va ko‘p hujayrali 
murakkab organizmning bir-butunligini amalga oshiradi.
Organizmning atrof-muhit bilan bir-butunligining mohiyati 
hayotiy jarayonlarning asosini tashkil etadigan moddalar almashi- 
nuvidir. Atrof-muhit doimo o£zgarishda bo'lib, bu o'zgarishlar 
organizmda yuz beradigan moddalar almashinuvi jarayoniga ta’sir 
qiladi. Organizmning ana shu o£zgaruvchan muhitga moslashuv 
(adaptatsiya) qobiliyati nerv sistemasi bilan bogliq.
Nerv to£qimasi tirik materiyaning oliy, eng mukammal tuzilish­
ga ega bo£lgan shaklidir. Nerv to£qimasi («miya moddasi») million 
yillar davomida taraqqiy qilib, shunday mukammal tuzilish va 
vazifaga ega bo£lganki, inson miyasi vositasida atrof-muhitni bilish 
qobiliyatiga egadir. Faqat atrof-muhitnigina emas, balki materialist 
faylasuflarning iborasi bilan aytganda, materiya (inson miyasi) 
o£z-o£zini bilishga qodirdir.
Nerv to£qimasi organizmning doimiy o‘zgarib turadigan atrof- 
muhitga moslashuvini ta’minlash bilan birga, o£zi ham kuchli 
ifodalangan moslashuv, yangi-yangi reflekslar hosil qilish va tuzili- 
shini o£zgartirish qobiliyatiga ega. Nerv to£qima atrof-muhitning 
doimiy o£zgarishlariga muvofiq holda o‘zgarishlarga uchraydigan 
to£qimadir.
Nerv to£qimasi spesifik funksiyalarni bajaradigan nevrositlar 
va ular bilan bog£langan, tayanch, trofik, sekretor hamda himoya 
vazifalarni o£taydigan gliotsitlardan iborat. Nerv to‘qimasining 
barcha elementlari organizmning morfo-funksional jihatdan bir 
butun bo£lgan nerv sistemasini hosil qiladi.