N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

d — umurtqalararo teshik.
A. Atlant:
A — otniki, В — itniki,
С — cho ‘chqaniki D — qoramolniki:
a — yuqorigi nerv yoyi, b — pastki
yoy, с — atlant qanoti,
d
— 
umurtqalararo qanot teshigi,
e — ко ‘ndalang teshik.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari.
Qo'yda — epistrofey- 
ning tishsimon o'simta yuzasi notekis, unga tishsimon pay 
birlashadi; tanasi uzun silindrsimon bo'ladi. Otda — umurtqa 
tanasi uzun, konussimon, tishsimon o'simtasi yaxshi rivojlangan; 
umurtqaning yuqorigi tarog'i kuchli bo'lib, orqa tomonida ikkita 
bo'g'im o'simtasi bo'ladi. Cho'chqada — umurtqaning tishsimon 
o'simtasi konus shaklida, tumtoq, tarog'i qanotsimon, tanasi qisqa 
bo'ladi.
Ko‘krak umurtqalari. 
Ko'krak umurtqalari qovurg'alar va to'sh 
suyagi bilan birgalikda ko'krak qafasini hosil qilib, ulaming soni: 
qoramollarda — 13 ta, cho'chqalarda — 14— 17ta, qo'ylarda — 13
95

---

ta, otlarda — 18 ta (17—19) ta itlarda — 13 ta, odam va tuyalarda
— 12 ta bo‘ladi.
Umurtqalaming yelka o'simtasi orqaga qarab egilgan bolib, 
har xil hayvonlarda va turli ko‘krak umurtqalarida turli uzunlikda 
boladi: masalan: qoramolda — 1-nchidan 4-gacha uzaya boradi,
2-nchidan to 9-gacha bo'lgan ko'krak umurtqasi yag'rin asosini 
tashkil etadi.
H ayvonlardagi fa rq qiluvchi xususiyatlar.
Qoramolda — 
umurtqaning yelka o'simtasi uzun va keng, tanasi qisqaroq bolib, 
umurtqaning yon teshigi bo'ladi. 12-umurtqa - diafragma 
umurtqasidir. Qo'yda — ko'krak umurtqasining tanasini eng qisqasi
1-nchi, eng uzuni 13-nchi umurtqa hisoblanadi. 4-nchi va 
5-nchi umurtqalaming ko'ndalang o'simtalari so'rg'ichsimon 
o'simtadan butunlay ajralmagan boladi. Otda — umurtqa tanasi 
uchburchak prizma shaklida, yelka o'simtasining uchki qismi 
yo'g'onlashgan, ularning oldingi uchi o'tkirlashgan, ko'ndalang 
o'simtaning bo'g'im yuzasi oxirgi umurtqalarda kranial qovurg'a 
chuqurchasi bilan qo'shiladi. 16-nchisi diafragma umurtqasi 
hisoblanadi. Pastki tarog'i uncha yaxshi rivojlanmagan. Cho'ch­
qada — umurtqa tanasi qisqa, yarim aylana shaklda bo'lib, 
umurtqa yoyi alohida umurtqaaro teshikka ega, har bir yon 
o'simtalarda dorsoventral teshik boladi, yelka o'simtasi keng va 
uzun boladi, 1-nchidan to oxirigacha yelka o'simtasi pasayib 
boradi, 12-nchi umurtqa diafragmaldir. Itda — umurtqa tanasida 
tarog'i bolmaydi, yelka o'simtasi yumaloq, 1-nchidan to 9-gacha 
yuqoriga yoysimon tarzda qaytgan b o la d i, oxirgi ko'krak 
umurtqalarda muskullar birlashishi uchun oldinga qo'shimcha 
o'simtalar chiqib turadi. 11-nchi umurtqa diafragmal umurtqa 
hisoblanadi