N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Yurak muskuli 
(27, 28-rasmlar).
Bu muskul charchamasdan, 
ritmik ravishda organizmning butun umri davomida qisqara oladi. 
Yurak miokardi ma’lum darajada avtomatizmga ega. Qorinchalar 
va bo'lmachalar bir vaqtda qisqarmaydi, lekin ularning qisqarishi 
o‘zaro mos bo‘ladi. Ammo yurak avtomatizmiga qaramasdan uning 
ishini regulyatsiya qilishda nerv sisternasi katta ahamiyatga ega.
Yurak muskulida ikki xil: qisqaruvchi (ishchi) va o'tkazuvchi 
(atipik) tolalar farq qilinadi.
Optik mikroskop yordamida yurak muskuli miosimplastlar 
(tolalar)dan tashkil topgandek bo ‘lib ko'rinadi. Bu tolalar 
protoplazmatik ko‘prikchalar yordamida o'zaro anastomozlar hosil 
qiladi. Tolalar orasida qon tomirlari va nervlarga boy biriktiruvchi 
yumshoq to'qima joylashadi. Yurak muskulining tolalari sarkop- 
lazmaga boy, sarkoplazmada glikogen va sarkosomalar ko'p, 
miofibrillalar esa kam. O'zaklar tolaning o'rta qismida, mifoibrillalar 
bog'lamcha (tutamcha)lar holida periferiyada joylashadi. Miofib- 
rillalaming kamligi oqibatida ko'ndalang chiziqlilik kuchsizroq, 
uzunasiga chiziqlilik esa keskin ifodalangan. Yurak muskuli 
tolalarining diametri 10—20 mkm bo'lib, ular funksional tolalar 
deb ham ataladi.
Elektron mikroskopiya yurak muskulining tuzilishi to'g'risidagi 
tasawurlarni ancha chuqurlashtirdi va ravshanlashtirdi. Yurak 
muskulining tolasi simplast bo'lmasdan, balki bir o'zakli muskul 
hujayralari — kardiomiositlaming ketma-ket joylashgan zanjiridir. 
Yonma-yon (ketma-ket) joylashgan kardiomiositlaming o'zaro 
birikishi desmosomalarga o'xshab ketadigan maxsus tuzilmalar 
yordamida amalga oshadi. Hujayralaming chegaralari topografik 
jihatdan mukopolisaxaridlarga boy chiziqchalarga to'g'ri keladi. 
Bu chegara sarkolemmaning ichki qavati, ya’ni plazmolemma
1 
Elizabeth Aughey, Fredric L.