Tayanch so‘z va iboralar

radioaktiv elementlar, 
ular chiqaradigan nurlarni 
radioaktiv nurlar, 
hodisa esa 
radioaktivlik 
deb ataladi. Hozirgi vaqtda 40 dan ortiq tabiiy radioaktiv elementlar 
va 270 dan ortiq radioaktiv birikmalar ma’lum. 
Radioaktiv nurlanish o‘z tarkibiga ko‘ra murakkabdir. Bu nurlanishning 
fizik tabiatini o‘rganishda Bekkerel va er-xotin Kyurilardan tashqari Rezerford 
ham o‘z hissasini qo‘shgan. 
Quyidagi klassik tajriba radioaktiv nurlanishning tarkibi murakkab 
ekanligini aniqlashga imkon berdi (1-rasm). Radioaktiv modda qo‘rg‘oshin 
qutining tubiga joylashtirilgan. Tor tirqishdan chiqayotgan radioaktiv nurlanishga 
kuchli magnit maydon ta’sir qiladi (1-rasmda magnit maydonning kuch chiziqlari 
rasm tekisligiga tik holda biz tomonga yo‘nalgan va nuqtalar bilan ko‘rsatilgan). 
Butun qurilma vakuumga joylashtirilgan. 
Magnit maydon ta’sirida radioaktiv nurlanish uch tarkibiy qismga ajraladi, 
ular 
α-nurlar, β -nurlar 
va 
γ-nurlar 
deb ataladi. Bu nurlarning tabiati va asosiy 
xossalari bilan tanishib chiqaylik. 

---

3 
Alfa-nurlar
elektr va magnit maydonda og‘adi; bu nurlar 
-
α-
zarralar deb 
ataladigan geliy (He) atomi yadrolari oqimidan iborat bo‘lib, har bir 
α-
-zarra ikkita 
elementar musbat zaryad (+2e) ga ega va massa soni 4 ga teng. Alfa-zarralar 
radioaktiv elementlar yadrolaridan 14 000 dan 20 000 km/s gacha tezlikda uchib 
chiqadi, bu 4 dan 9 MeV gacha kinetik energiyaga to‘g‘ri keladi. (
α-
zarralarning 
tezliklari turli elementlar uchun turlicha, lekin ayni bir element uchun deyarli bir 
xildir). 
α-
zarra modda orqali o‘tishida o‘z elektr maydoni bilan uning atomlariga 
ta’sir qilib, ularni kuchli ionlashtiradi va o‘z energiyasini atomlarni ionlashga 
sarflab to‘xtaydi; bunda u moddada mavjud bo‘lgan erkin elektronlardan ikkitasini 
o‘ziga qo‘shib oladi va geliy atomiga aylanadi: 
.
2
4
2
He
e
He



(1.1)