Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

4.3.4. Панжарали-тўғонли сув олиш гидроузеллари 
 
Умумий маълумотлар. Панжарали деганда шундай сув олиш 
тушуниладики, унда кетувчи каналга сув олиш маълум бир чуқурликдан 
(масалан, дарё тубидан) сув қабул қилгич кириш қисмида ўрнатилган панжара 
орқали амалга оширилади. Бундай гидроузеллар дарёнингн тоғли 
участкаларида қўлланилади. Тоғ дарёлари ўзига хос гидрогеологик 
хусусиятларга эга. Булар қаторига қўйидагиларни киритиш мумкин: 1) 
тошқинларнинг тез келиши ва қисқа давомийлиги; 2) сув оқими тезлигини 
катта бўлиши, баъзи бир ҳолларда 3…4 м/с дан ортиқ бўлиши; 3) тошқин 
даврида оқимда муаллақ ва туб чўкиндиларнинг кўп бўлиши, баъзида уларнинг 
катталиклари 0,5 м дан йирик бўлиши; 4) баъзи бир дарёларда лой-тош 
аралашмали оқимларнинг пайдо бўлиши; 5) сув юзасининг бутунлай 
музламаслиги ва муз парчаларининг ҳосил бўлиши, тез оқимларни ва ёйилиб 
оқадиган сайёз жойларни ҳосил бўлишга имкон яратади. 
Гидрогеологик шароитлари ўхшаш бўлган дарёлар Кавказда, 
Қозоғистонда, Қирғизистонда, Тожикистонда ва бошқа жойларда учрайди, бу 
дарёлар тоғлардаги қор ва музликлар эриши натижасида тўйинади. 
Панжарали-тўғонли сув олиш гидроузелларини жойлаштириш тоғ 
дарёларининг ўзига хрс хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, табиий гидравлик 
ва гидрогеолгик шароитларни имкон даржасида бузмаган ҳолда 
мослаштирилади. Бунинг учун сув олиш остонаси сатҳ белгиси сув ташлаш 
тўғони сатҳ белгиси каби паст сатҳ белгиларида, дарё туби сатҳ белгисига яқин 
жойлаштирилади. Бундан ташқари тўғон створида ва унга яқинлашишда ўзан 
сиқилиши чегараланади ва шу билан бирга келувчи турғун ўзан таъминланади. 
Панжарали-тўғонли сув олиш иншоотларини бирлаштирилган (бирга 
қўшилган) иншоотлар турига киритиш мумкин, чунки сув ташловчи тўғон 
фронтининг бир қисми бир вақтнинг ўзида сувни қирғоққа элтувчи сув олувчи 
иншоот сифатида ҳам ишлатилади. Сув ташлаш тўғонининг шу қисми сув олиш 
ва уни каналга узатиш учун фойдаланилади, уни панжарали деб аталади. Унда 

---

136 
устига панжара ўрнатган галереялар жойлаштирилади. Тўғоннинг бошқа қисми 
юқори бьефда пастки бьефга сув ташлаш учун хизмат қилади ва у амалий 
профилли ёки кенг остонали водослив кўринишида бўлади. Тўғоннинг бу 
қисмида ҳеч бўлмаганда тўғон тепасидан сув автоматик қўйиладиган бир 
оралиқ бўлиши керак. Уни НДС (нормал димланган сатҳ) да жойлаштирилади 
ёки ҳисоб бўйича аниқланиб минимал сув сарфини ўтказишдан келиб чиққан 
ҳолда пастроқда жойлаштирилади.