Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

7.2.6. Бўйлама массив иншоотлар 
Бўйлама массив иншоотлар оқим бўйлаб жойлашади, планда эгри 
чизиқли ёки тўғри чизиқли бўлади.
Дамбалар вазифасига кўра оқимни йўналтирувчи ва тўсувчи бўлади. 
Оқимни йўналтирувчи дамбалар. Бу иншоотлар ростланадиган ўзанда 
дарё оқимини бошқарув чизиғини ҳосил қилиш, битта ўзанга иккита оқим 
қўйилганда уларни учрашишини енгиллаштириш, оқимни ҳар-хил 
йўналишларга бўлиш учун хизмат қилади. 
Сув остида қоладиган катта узунликдаги дамбаларнинг орқасида 
чўкиндилар тушишига қаршилик кўрсатувчи бўйлама оқимлар пайдо бўлади. 
Бу оқимни сўндириш учун сув остида қоладиган дамба ва қирғоқ орасига 
кўндаланг дамбалар-траверсалар (7.17 - расм) ёки чўкинди ушловчи икки 
томони очиқ енгил траверсалар - четан девор, шох-шаббалар ва бошқалар 
ўрнатилади. Траверсалар орасидаги масофа улар узунлигининг 2...3 баробарига 
тенг қилиб олинади. Сув остида қолмайдиган дамбалар орқасига муаллақ ва 
тубдаги чўкиндиларнинг бир қисми ўсиши учун узуқ-узуқ дамбалар қурилади 
(7.17 - расм.b,d). Бундай тирқишлар сув остида қоладиган дамбалар учун ҳам 
фойдалидир, чунки сув кам бўлган пайтларда ҳам чўкиндиларни ўтишига йўл 
қўйилмайди. 
7.17 - расм. Бўйлама дамбаларнинг пландаги схемалари: 
а-траверсали сув остида қоладиган дамбалар; b-сув остида қолмайдиган тирқишли 
дамбалар; d- траверсали сув остида қолмайдиган узуқ-узуқ дамбалар; 1-оқимни 
йўналтирувчи дамба; 2-траверсалар; 3-тирқишлар. 

---

298 
Оқимни йўналтирувчи дамбалар уларнинг жами берилган вақт ичида 
ишлаши ўзандаги оқимга актив таъсир қилиб узоқ муддат хизмат қилишга 
мўлжалланган. Шунинг учун бу иншоотлар мустаҳкам ва узоқ чидайдиган 
қурилиш материалларидан барпо этилади. Дамбаларнинг кўндаланг кесимлари 
конструкциялари 7.18 -расмда келтирилган. Оқимни йўналтирувчи дамбалар 
оқимга равон ва бир мунча таъсир қилсада, аммо, жонли кесимни сиқиб, дамба 
ва унинг дарёга қараган қирғоқларини ювилишига олиб келувчи умумий оқим 
тезликларини оширишга олиб келади.