Касимова Гуляр Ахматовна

Пенсия тизими молиявий барқарорлигини таъминлаш ва 
такомиллаштириш йўналишлари
Имтиёзли пенсия орқали
Тариф сиёcати орқали
Пенсия ҳуқуқи ва 
мажбуриятларини тартибга 
солиш
Пенсия ёши орқали
Жамғарма механизлари орқали
Пенсияларни 
индексациялаш, ишловчи 
пенсионер ва пенсия 
заҳиралари 
2.2.2.-расм. Пенсия тизими молиявий барқарорлигини таъминлаш ва 
такомиллаштириш йўналишлари
1
 
1
Вахабов Д.Р. “Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида пенсия тизимини такомиллаштиришнинг 
йўналишлари” мавзуси бўйича иқтисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган 
десертация автореферати. − Тошкент. 2012. –Б.21. 

---

102 
Ҳозирги кунда пенсия тизимини ислоҳ қилишнинг муҳимлиги 
фуқароларнинг иқтисодий манфаатларига бевосита боғлиқлиги билан 
белгиланди. Республикамизда пенсия тизими борасидаги муаммолар ва 
ислоҳ этишнинг объектив зарурати бюджетдан ташқари Пенсия 
жамғармасининг тараққий эттиришда жаҳон тажрибасини чуқур таҳлил 
этишни, мамлакатда демографик вазиятнинг ўзгариб боришини ва амалдаги
пенсия таъминотининг модернизациялашни шарт қилиб қўйди. 
Модернизация – соҳа фаолиятини янгилаш, яхшилаш, такомиллаш-
тириш, уни янги талаблар ва меъёрлар, техник шартлар, сифат 
кўрсаткичларига мувофиқлаштиришдир. Иқтисодиёт, корхона, ташкилот,
асбоб-ускуналар, 
технологик 
жараёнлар 
модернизацияланади. 
Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида пенсия таъминоти тизимини 
ислоҳ қилиш зарурлиги тизимни модернизациялашни талаб этади. Пенсия 
тизимини модернизациялашда, двлат ва нодавлат пенсия таъминоти
стратегиясини ишлаб чиқишда ижтимоий рискларни камайтиришни 
эътиборга олиниши керак. 
2.3.Пенсия тизимида ижтимоий рискларни самарали бошқариш 
Жаҳон тажрибасини таҳлил қилиш пенсия таъминотини бошқариш ва 
молиялаштириш турларини алоҳида кўрсатиш имконини берди. Масалан: 
1.Меҳнат лаёқатига, иш жойига, даромадлар манбаига эга 
бўлмаганлиги туфайли ўзини моддий таъминлашга қодир бўлмаган
шахсларга давлат томонидан пенсия тайинлаш. Бериладиган ёрдам ҳажми
олдинги даромад миқдори билан ёки вужудга келган аҳоли умумий
турмуш даражаси билан боғлиқ бўлмайди. Ижтимоий ёрдам кўп жиҳатдан
хайрия сифатида бўлади. Ижтимоий ёрдам доирасидаги пенсия ва 
нафақалар фақат қонунда белгилаб қўйилган фуқаролар тоифаларига 
берилади. Ушбу ҳимоя институтининг энг муҳим тарафи –давлатнинг
ночор аҳоли тоифаларига (болаликдан ногиронларга, ногиронлик эрта 

---

103 
бошланган шахслар, пенсия олиш учун зарур суғурта стажига эга 
бўлмаган фуқароларга) ёрдам кўрсатиш ишларидир. Жисмоний шахс ва 
ижтимоий фойдали меҳнат фаолиятида қандай иштирок этганлигидан
қатъий назар ижтимоий ёрдам берилади. Бу тизимнинг тўловлари
даромаднинг минимал даражасини таъминлаш мақсадида эхтиёж
текширилганидан кейин даромадга қўшимча шаклини олади. Ижтимоий 
ёрдам бериш учун энг муҳим асос тирикчилик минимуми ҳажмидаги
маблағларнинг йўқлигидир. Ижтимоий ёрдам тизимида пенсия ва 
нафақалар миқдори оила аъзолари даромадларининг умумий ҳажми
белгиланган тирикчилик минимумига етадиган бўлишини ҳисобга олиб
белгиланади. Ижтимоий ёрдам институтининг хуқуқий негизи ижтимоий 
таъминот соҳасидаги инсон хуқуқларининг табиатидан келиб чиқади ва 
фуқароларнинг яшашга бўлган конститутциявий ҳуқуқига асосланади. 
2. Харбий хизматчилар, ички ишлар ва солиқ органлари
хизматчилари, давлат хизматчилари, фуқароларнинг бошқа бир қатор
тоифаларининг муҳим давлат функцияларини бажариш билан боғлиқ
ўзига хос меҳнат фаолиятини ҳисобга олган ҳолда давлат томонидан
ижтимоий таъминлаш.
 
Давлат ижтимоий таъминотни бериш учун
олдиндан бирон-бир бадал тўлаш ёки бу шаклдаги таъминот бериладиган
шахсларнинг муайян моддий аҳволи эҳтиёжи шарт қилиб қўйилмайди. 
Ушбу ижтимоий ҳимоя институтининг молиявий манбалари – марказий ва 
маҳаллий бюджетларнинг умумий ва айрим ҳолларда махсус солиқлар
ҳисобидан ташкил этиладиган бевосита маблағларидир.