O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

SO`ZNING O`Z VA KO`CHMA MA’NOLARI
So`zning predmet, voqea-hodisa haqidagi dastlabki real ma’nosi so`zning o`z 
ma’nosi deyiladi: Kitob-o`quv quroli, non-oziq-ovqat keldi-harakat qizil-rang-tus. 
So`zning o`z real leksik ma’nosidan tashqari o`xshatish, mubolag`a yo kinoya 
usullari bilan boshqa ma’nolarda tusllanishi so`zning ko`chma ma’nosi deyiladi: Uy qurish 
uchun yer oldim (yer-joy) E, Quyosh, ko`rsat yuzing (Quyosh-go`zal sevgili), Tog`ning beli 
(beli o`rtasi) kabi. 
Nutqiy kuchma ma’no so`z semantik tarkibidagi ayrim semalarni betaraflashtirish 
(tushirib qoldirish, chetlashtirish) va boshqacha bir semasini kuchaytirish, bo`rttirish orqali 
yuzaga keltiriladi. Chunonchi, yuqoridagi misolda "Quyosh" so`zining planeta ma’nosi 
chetlashtirilib, chiroyli, yaltiroq, go`zal semalarini bo`rttirish asosida kuchli konnotativ 
ma’no hosil qilingan. 
METAFORA 
Metafora so`zi yunoncha bo`lib: ko`chirish, ko`chirma demakdir. Metafora so`zni 
ko`chma ma’noda qo`llashning bir turidir. Uni F.A.Bulaxovskiy "atashning belgiga qarab 
kuchishidir"-degan edi. Biror predmet belgi yoki harakatning nomini boshqasiga 
o`xshashligi asosida ma’no ko`chirishga metafora deyiladi. Bunda predmetlarning rangi, 
shakli, harakat-holati, xarakteri, o`rni va paytga munosabati jihatidan o`xshashligiga 
asoslaniladi. 
Metafora ko`proq odamning tana a’zolari nomlariga (bosh, yuz, burun, ogiz, quloq, 
til, oyoq), kiyim qismlariga (etak, yoqa), hayvon, parranda va hasharotlarning biror a’zosi 
nomiga va boshqalarga o`xshatilib hosil qilinadi. 
METONIMIYA 
Metonimiya so`zi yunoncha: - yangi nom qo`yish, nomini o`zgartirish demakdir. 
Metonimiyada biror predmet xususiyati yoki voqea-hodisaning nomini aytganda, shularga 
o`zaro bog`liq bo`lgan ikkinchisi anglashiladi. Bunda predmetlarning ichki yoki tashqi 
o`xshashligi nazarda tutilmaydi. Masalan:
Fuzuliyni oldim qo`limga.
Majnun bo`lib yig`lab qichqirdi.
Va Navoiy tushib yo`limga
Faryod bilan o`rnidan turdi. (A.O.)