O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

66-mashq
. O’qing. Ajratib ko’rsatilgan so’zlarning leksik va grammatik ma’nolarini 
izohlang.
1. Farzand umr bog’ida Hayotdek aziz, shirin. 
(T.Saydaliev)
2. Tuhmatning oyog’i 
qisqa, uzoqqa bormaydi. Haqiqat to’q danak, ko’msa ham ko’karib chiqadi. 
(SHuhrat)
3. 
Mehnat bilan topilgan non beminnat bo’ladi. 4. Qahramon ota, jasur o’g’il, jafokash ona, 
hijronzada qalliq, hurmatli yodgorlik oldida uzoq bosh egib turdim. 
(S.Ahm.)
5. Yaramas, 
fosiq odamlar bilan suhbatdosh bo’lish ilonni asrashga o’xshaydi. Ilon har qancha asralsa ham, 
zahari va ziyoni kamaymaydi, balki ko’payadi. 
(“Oz-oz o’rganib dono bo’lur”) 
67- mashq
. Matnlarni o’qing, monosemantik so’zlarni aniqlang va qaysi sohaga 
oidligini ayting. 
I. Bakteriya hujayralari massasining asosiy qismn oqsil va nuklein kislotalaridan 
hosil bo’lgan tsitoplazma va yadrodan iboratdir. Oqsillar juda murakkab organik moddalar 
bo’lib, ularning molekulalari yuz va minglab atomlardan tuzilgandir. Oqsillar tarkibiga 
uglerod, vodorod va kislorodlardan tashqari azot, oltingugurt va ba’zan fosfor ham kiradi. 
(K. Ye. SHarikov.) 
II. 
Mahmud Koshg’ariy yirik fonetist sifatida har bir tovushni alohida 
o’rganib, uni fiziologik va akustik tomondan tasvirladi. Tovush va harf orasidagi 
munosabatga to’xtalib, arab yozuv sistemasidagi harflarning turkiy tillardagi mavjud 
tovushlarni ifodalash uchun yetarli emasligini ko’rsatdi... 
Mahmud Koshg’ariy so’zlarni uch turkumga ajratadi. Bular: ot, fe’l, yordamchi so’zlar. 
Mahmud Koshg’ariy ko’pgina affikslarning ma’no va funktsiyalarini ko’rsatib bergan edi. 
Uning semasiologiya sohasidagi fikrlari ham juda qimmatli. 
(S. Usmonov.)
III. 
Alisher Navoiy katta badiiy va ilmiy asarlari qatorida maxsus lingvistik asar 
yozganligi barchaga ma’lum. 
Navoiy eski o’zbek tilining morfologiyasini yaxshi analiz qildi. Masalan, u fe’lning 
o’zlik, orttirma va birgalik nisbatlarini, ravishdosh shaklini, ko’makchi fe’l yordamida 
tuzilgan murakkab fe’llarni, sifatning orttirma darajasini va kuchaytirma shakllarini, ayrim 
so’z yasovchi affikslarning ma’nolarini ko’rsatib, ularni misollar bilan izohlab beradi. 
Navoiy eski o’zbek adabiy tilining fonemalariga, ayniqsa, unlilariga ham ahamiyat 
berdi. 
(S. Usmonov.)