O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

gani (-kani, -qani) affiksi
: 
olgani, ekkani, yiqqani. 
Bu affiks yordamida maqsad 
ma’nosini bildiruvchi ravishdosh yasaladi: 
Yig‘im-terimga qarashgani yoshu qari, erkak-
ayol - butun shahar hasharga chiqdi. 
Bundayma’no ifodalashda 
uchun 
ko‘makchisi ham 
keng qo‘llanadi: 
Yig‘im-terimga qarashish uchun yoshu qari, erkak-ayol- butun shahar 
hasharga chiqdi.
Bu turdagi ravishdoshning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, uning bo‘lishsiz shakliga 
ega emasligidir. 
14.2. Fe’lning modal ma’no ifodalovchi shakllari 
Yasalish usuliga ko‘ra bunday fe’l shakllarning ikki turi mavjud: 1) sintetik shakllar; 2) 
analitik shakllar. 
10-§. Sintetik shakllar
harakatning turli modal ma’nolarini ifodalovchi affikslar 
asosida shakllanadi. Bular o‘z xususiyatiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi: a) harakatning
takroriyligini, davomliligini ifodalovchi affikslar fe’lga –la, -kila (-gila, -rila, -qila) 
affikslarini qo‘shish orqali hosil qilinadi: 
ishqa – ishqala, sava 
– 
savala, turt 
– 
turtkila, cho‘z 
– 
chuzg‘ila, yugur 
– 
yugurgila, tort 
– 
tortqila, tep 
– 
tepkila 
kabi; b) harakatning kuchsiz 
darajasini ko‘rsatuvchi –(i)nqira, -(i)msira affikslari yordamida yasaladi: 
oqar - oqarinqira,
qo‘rq - qo‘rqinqira, kul -kulimsira
kabi. 
 
11-§. Analititik shakllar
fe’lning asosiy modal ma’no hosil qiluvchi shakllari bo‘lib, ularning 
ko‘pchilik qismini ko‘makchi va to‘liqsiz fe’llar vositasida yasaluvchi shakllar tashkil qiladi.
 
12-§. Ko‘makchi fe’l
yetakchi (mustaqil) fe’lga bog‘lanib, harakatning turlicha xususiyatlarga 
ega bo‘lgan modal ma’nolarini hosil qilish uchun xizmat qiladi. Biroq, o‘zbek tilida butunlay 
ko‘makchi fe’lga aylangan (mustaqil ma’nosini butunlay yo‘qotib, faqat ko‘makchi fe’l sifatida 
qo‘llanadigan) fe’l yo‘q. Ayrim mustaqil fe’llar ko‘makchi fe’l vazifasida qo‘llanib, quyidagicha 
modal ma’nolarni hosil qiladi:
2)
harakatning davomiyligi: 
ayta tur, ko‘ra tur
; 
3)
 
harakatning boshlanishi: 
ayta boshla, yoza boshla; 
4)
harakatning takrori: 
aytib yur, aytib tur;
5)
 
harakatni tugallanishi: 
aytib bo‘l, yozib qo‘y; 
6)
 
harakatning bajarilish imkoniyati: 
yozib ko‘r, aytib ko‘r, ayta ol (moq); 
7)
 
harakatning shaxslararo yo‘nalishi: 
yozib ber, aytib ket, ola kel, olib bor
kabilar
. 

---

117 
Mustaqil fe’llardagi bunday hodisa ikkita mustaqil fe’lning birikishidan hosil bo‘ladigan 
qo‘shma (olib chiq, tortib ol kabilarga) fe’llarga tashqi jihatdan o‘xshash bo‘lsa ham, ular o‘rtasida 
quyidagicha farq mavjud: a) qo‘shma fe’llarni hosil qiluvchi qismlarning har ikkalasi ham mustaqil 
fe’l bo‘lib, ular birgalikda bitta yangi lug‘aviy ma’no ifodalashga xoslanadi; b) yetakchi ko‘makchi 
felli so‘z qo‘shilmalarida esa ko‘makchi fe’l o‘z mustaqil lug‘aviy ma’nosini yo‘qotib, modal ma’no 
ifodalovchi analitik unsurga aylanadi, ya’ni