O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

-(i)b affiksi
: 
so‘rab, eslab, quvonib. 
Bu shakl bajaradigan vazifasining xilma-xilligi 
bilan boshqa ravishdosh shakllaridan alohida ajralib turadi. Uning asosiy vazifalari 
quyidagilar: 1) yetakchi fe’l bilan ko‘makchi fe’lni bog‘lashga xizmat qiladi: 
so‘rab ko‘r, 
tashlab yubor, ishlab tur 
kabi; 2) harakat belgisini bildirib, hol vazifasida keladi:
Shu 
payt chorbog‘dan echki yetaklab Dildor kirib keldi. (S.Ahm.)
Harakat belgisini bildirgan 
ravishdosh, xuddi ravish kabi, -roq, -gina affikslari bilan ham qo‘llanadi: 
Qudrat 
tortinibgina so‘radi. 
3) ravishdoshning bu turi shaxs-son affiksi bilan tuslanib, o‘tgan 
zamon hikoya fe’lini hosil qiladi:
kelibman, kelibsan 
kabi. 
Bu ravishdoshning bo‘lishsiz shakli –ma (o‘qimabman), 
-may, -masdan
(o‘qimay, 
o‘qimasdan) shaklida
,
She’riyatda -
mayin 
(tinmayin) shaklida qo‘llanishi ham uchraydi.
-
a (-y) affiksi
undosh bilan tugagan fe’llarga -a, unli bilan bitgan fe’llarga -y 
affiksining qo‘shilnshidan hosil bo‘ladi. Bu turdagi ravishdosh quyidagi ma’no va 
vazifalarda qo‘llanadi: 1) harakatning belgisini bildiradi, bu vazifada u yakka so‘z holida 
(kula, ushlay 
kabi) kam qo‘llanadi. Yakka so‘z tarkibida qo‘llanganda, harakatni tezlik bilan 
bajarganligini ifodalaydi: 
Jo‘xori tuyayotgan xotin kelisopni kelining ustiga qo‘ya chopdi. 
(A.Q.) 
2) ravishdoshning -a, -y affiksi bilan yasaluvchi turi harakatning belgisini bildirish 
vazifasida, asosan, takror yoki juft so‘z holida qo‘llanadi. Bu shaklda qo‘llangan -a, -y 
affiksi yordamida yasaluvchi ravishdosh gapda vaziyat holi vazifasida keladi: 
Muyassar 
shosha-pisha unga kechagi o‘ylarini gapira boshlagan edi. (O. Yo.)
3) yetakchi fe’l bilan 
ko‘makchi fe’lni bog‘lash uchun xizmat qiladi: 
yoza olmoq, o‘qiy boshlamoq; 
4) shaxs-son
bilan tuslanib, hozirgi-kelasi zamon fe’li yasash uchun xizmat qiladi. Uning bo‘lishsiz 

---

116 
shakli –
ma
affiksi orqali yasaladi: 
kelaman, kelmayman, kelasan, kelmaysan, keladi; 
ishlayman, ishlaysan, ishlaydi 
kabi.