|
1 К оваленко Б.И. и др. Т иф лопедагогика. — М.: 1962.
209
haqida adekvat tasavvurlar, tu sh u n c h a lar shakllantirish m u m k in .
Turli ko'nikm alar, odatlar, irodaviy sifatlarni tarbiyalash m u m k in -
ligini tajribalar ko'rsatdi. Shu kabi natijalarga erishish uch u n uzoq
yiliar talab etiladi. «Atrof-muhitni idrok qilish o d a m n i n g yerdagi
hayotga m oslashishining natijasidir. L. Feyerbax t a ’kidlashicha,
inson atrof-m uhitni bu tunligicha idrok qilish uchun u n d a shun-
cha sezgilar mavjuddir». D em ak, od am dag i mavjud sezgilarning
kamayishi a trof-m uhitni to 'la idrok qilishga qarshilik qila bosh-
lar ekan. H atto aralash nuqson, ko'r-karlarda ham atrof-m u h itn i
adekvat, mos qabul qilish saqlanar ekan. Lekin, gnostik bilishning
3 ta turi: ko'rish, eshitish va sezish sezgilari birgalikda kelganda-
gina bilish jarayoni b irm u n c h a izdan chiqar ekan. 1.M . Sechenov
davridan buyon psixologik adabiyotlarda bayon etilishicha, ko'rish
va sezish tasavvurlari o'xshash bo'lib, ko'z va qo'l pred m etlari-
ning bir xil xususiyatlarini ochib berar ekan. B uning isboti sifatida
m as h h u r fiziolog P.K .A noxin fikrlarini keltirish m u m k in . Uning
t a ’kidlashicha, a trof-m uhit turli o'lchovlarda, shakllarda, obrazlar
tarzida miyada va ongda aks etar ekan. Bunga misol qilib ko'r, kar,
soqov o d a m la rn in g xulqini ko'rsatish m um kin. Ko'rish nuqsoniga
ega kish ilarning atro f-m u hitn i idrok qilishlaridagi, tasavvurlari-
dagi farqlarga q a ra m asd a n , m e ’yorda idrok etilayotgan narsalarga
mos kelar ekan. N orm al ko'ruvchi bolalar bilan zaif ko'rmaydigan
bolalar tasavvurlarida q a t ’iy farqlar deyarli yo'q.
Ushbu mavzuda asosan ko'r va zaif ko'ruvchi bolalar m aktab-
larida ta ’lim-tarbiya oluvchi bolalar tarkibi haqida so'z yuritiladi.
Qaysi kasallikni boshidan kechirgan, qanday asoratlar qoldirgan,
ko'z nurining o'tkirlik darajasi to'g'risida m a ’lumotlar beriladi. Shu
bilan birga m urakkab nuqsonlilar: ko'rlik, zaif ko'rish nuqsoni bi
lan birga aqli zaiflik, harakat tiz im ining buzilishi va boshqa ruhiy-
jismoniy nuqsonlarning qo'shilib kelish hollari haqida tushunchalar
beriladi. Ko'zi ojiz va zaif ko'ruvchi o'quvchilar m axsus m aktab-
internatida o'quvchilarga faqatgina. u m u m ta ’lim m a ’lumoti berilib
qo linm asdan, o'quv-tarbiyaviy ishlar olib borilm asdan, balki ko'zi
ojizlikni to'ldiruvchi, qoplovchi, davolovchi muassasa ham hisob
lanadi. Bu o'quv muassasasida o'quvchilar, bolalar davolovchi
shifokor-pediatr, oftalmolog, nevropatolog, tibbiyot hamshirasi-
210
ning doimiy nazoratida bo'ladilar. Ko'zi ojizlar uchun maxsus
m aktab-intern atga o'q uvchilar m axsus tashkil etilgan tibbiy-peda-
sjogik komissiya ko'rigidan o'tkazilib, ushbu komissiya xulosasiga
binoan qabul qilinadi. Tibbiy-pedagogik komissiya viloyat, shahar
xalq t a ’limi bo'lim lari qoshida tashkil etiladi. Respublikam izning
turli tum anlaridagi oftalmolog shifokorlarning xulosasiga asosan
tu m a n la r xalq t a ’limi bo'lim i ushbu tibbiy-pedagogik komissiyaga
yo'llan m a-m u ro jaatno m a bilan murojaat qiladilar. Hozirgi k un da
Respublikamizda ko'zi ojiz va zaif ko'ruvchi bolalar uchun maxsus
m aktab -intern atlar ishlab turibdi. Bu m axsus m aktab-internatlarga
har bir tu m a n hududida yashovchi, maxsus tiflopedagogik t a ’limga
muhtoj o'q uvchilar jalb qilinadi:
a) ko'zi ojizlar uch u n m axsus m ak ta b -in te rn a tig a 0 dan — 0,4
gacha ko'z o'tkirligi (nuri)ga ega bo 'lg an bolalar qabul q ilin adi-
lar;
b) tuzatish (korreksiya) bilan ko'z nuri 0,05—0,08 bo'lgan, glou-
koma, yaqindan ko'rish, xoreoretinit, gidroftalm, qorachiqlarda
qoplanish-katarakta, ko'z olm asining zararlanishi kasalliklari bilan
kasallangan bolalar qabul qilinadilar.
Z a if ko'ruvchi bolalar uchun maxsus m aktab-internatlariga
ko'rish nuri 0,054—4 gacha bo'lgan bolalar qabul qilinadi, bunda ka-
sallikning xuruj qilishi, shakli, turi ham inobatga olinadi. Ko'z nuri
0,2 dan yuqori bo'lgan bolalar u m u m ta ’lim m aktablarida o'qishlari
lozim. Bog'cha bo'lim iga 3—7 yoshgacha bo'lgan bolalar qabul qili
nadi. M aktab -intern atn ing 1-sinfiga bolalar 7 yoshdan qabul qilina
dilar.
Aqli zaif bo'lgan ko'zi to'liq ojiz va zaif ko'ruvchi bolalar yor
dam chi d astur asosida t a ’lim -tarbiya beriladigan maxsus sinf-
larda o'qitiladi. Ko'zi ojiz, zaif ko'ruvchi bolaning o'zlashtirish
m e ’yorlarini aniqlash uchun aqli zaif deb topilgan bola kam ida 1 yil
maxsus m ak ta b -in te rn a tn in g u m u m ta ’lim dasturi asosida o'qitiladi.
O'quv-tarbiyaviy jarayon kuzatib boriladi, faqat s h un dan keyin-
gina tibbiy-pedagogik komissiyaning xulosasiga asosan yordamchi
dastur asosida 8 yil o'qitiladigan to'liq ko'zi ojiz va zaif ko'ruvchi
o'quvchilarga m axsus bilimga ega bo'lgan defektolog-o'qituvchilar
t a ’lim -tarbiya beradilar.
211
Quyidagilar ko‘zi ojiz bolalar maxsus m aktab-internatiga qabul
qilinmaydilar:
a) imbetsil, idiot darajasida bo'lgan aqli zaif bolalar;
b) organik xususiyatlarga ega, xulqida chuqur buzilishlarga ega
bo'lgan bolalar (his-tuyg'ulari buzilgan);
d) harakat-tayanch a ’zolarining chuqur buzilishi. Mustaqil ra-
vishda harakatlana olmaydigan, o'z-o'ziga xizmat qila olmaydigan
bolalar;
e) ko'r va kar-soqov bo'lgan bolalar qabul qilinmaydilar.
Bunday kasalliklarga uchragan bolalar xalq ta ’limi bo'lim lari
qoshida tashkil qilingan tashxis m arkazlarining ham da maxsus tib-
biy-pedagog komissiyaga yuboriladilar. Ularning xulosasiga asosan
sog'liqni saqlash, xalq t a ’limi va maishiy t a ’m inot vazirligi qoshi-
dagi maxsus bolalar muassasalariga yuboriladilar.
Ko'zi ojizlar uchun m aktablarda, maxsus m aktab-internatlarida
t a ’lim maxsus nuqtalardan tashkil topgan Brayl tizim ida olib bori
ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
