D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

        Bo„g„im  turlari  va  ulardagi  harakatlar.  Yuzasining  tuzilishiga  ko‗ra, 
bo‗g‗imlar  sharsimon,  ellipssimon,  egarsimon,  silindrsimon,  g‗altaksimon,  shakli 
va funksiyasiga ko‗ra, bir, ikki, uch o‗qli bo‗lishi mumkin. 
Bir  o‗qli  bo‗g‗imlarga  silindrsimon,  g‗altaksimon  bo‗g‗imlar  kiradi.  Silindrsimon 
bo‗g‗im bilak-tirsak suyaklarining ikki uchida bo‗lib, unda ichkariga va tashqariga 
burish  xarakati  bo‗ladi.  G‗altaksimon  bo‗g‗im  falangalar  orasida,  yelka-tirsak 
suyaklari orasida bo‗lib, bu bo‗g‗imlarda bukish- yozish xarakatlari bo‗ladi. 
 
Ikki  o‗qli  bo‗g‗imlarga  ellipssimon,  egarsimon  (qo‗l  panjasidagi  bosh 
barmoqning kaft suyagi  orasidagi) bo‗g‗imlarni  misol  qilish mumkin.  Atlant-ensa 

---

30 
 
bo‗g‗imida  frontal  o‗q,  atrofida  bukish-yozish,  sagittal  o‗q  atrofida  chapga  yoki 
o‗ngga  og‗ish  xarakatlari,  bilak-qo‗l  panjasi  bo‗g‗imida  bukish-yozish  va 
uzoqlashtirish-yaqinlashtirish,  qo‗l  panjasidagi  bosh  barmoqni  kaft  suyagi 
orasidagi  bo‗g‗imdan  uzoqlashtirish-yaqinlashtirish  va  qarama-qarshi  qo‗yish 
xarakatlari  bo‗ladi.  Uch  o‗qli  bo‗g‗imlarga  sharsimon  -  elka  bo‗g‗imi, 
yong‗oqsimon  tos-son  bo‗g‗imi  kiradi.  Bu  bo‗g‗imlarda  frontal  o ‗q   atrofida 
bukish-yozish,  sagittal  o‗q  atrofida  uzoqlashtirish,  vertikal  o ‗ q   atrofida  ichkariga 
va tashqariga burish xarakatlari mavjud. Bularning yig‗indisidan aylanma xarakat, 
masalan,  elka  bo‗g‗imidagi  xarakatlar  yuzaga  keladi.  Tekis  bo‗g‗imlarda  siljish 
xarakatlari juda kam, bularga tovon suyaklaridagi ba‘zi birikishlarni misol qilamiz. 
Bo‗g‗imlarning  xilma-xil  bo‗lib,  turli  xarakatlar  bajarishi  bir  necha  ming  yillar 
davomida  odamning  mexnat  qurollari  bilan  ishlashi  tufayli  kelib  chiqqan. 
Bo‗g‗imning  pishiqligi  bo‗g‗im  bo‗shlig‗idagi  manfiy  bosim,  bo‗g‗im  atrofidagi 
bo‗g‗im  xaltachasi,  bog‗lag‗ichlar  va  muskullarga,  bo‗g‗imlarning  chiqishi  shu 
bo‗g‗imning  tuzilishi  va  mustaxkamligiga  bog‗liq.  Noto‗g‗ri  xarakatlar  vaqtida 
ta‘sir  ostida  shikastlanishda  bo‗g‗im  yuzalari  bir-biridan  uzoqlashadi,  ya‘ni 
bo‗g‗im chiqadi. Bo‗g‗im chiqqanda qattiq og‗riq seziladi, xarakatlar qiyinlashadi. 
Bunday  vaqtda  chiqqan  joyni  xarakatsiz  qilib  bog‗lab,  tezlik  bilan  shifokorga 
murojaat etish kerak. 
 
Odam  skeleti  asosan  4  guruxga:  tana  skeleti,  qo‗l  skeleti,  oyoq  va  kalla 
skeletiga bo‗lib o‗rganiladi.