Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 
 
1. Ўзбекистон Республикасининг Президентининг 2017 йил 02 
декабрдаги ПҚ-3422-сонли “2018-2022 йилларда транспорт 
инфратузилмасини такомиллаштириш ва юк ташишнинг ташқи 
савдо йўналишларини диверсификациялаш чора –тадбирлари 
тўғрисида”ги Қарори. 
2. Ковалев ММ, Королёва АА, Дутина АА. Транспортная 
логистика в 
Беларуси: 
состояние, 
перспективы. 
Минск: 
Издательский центр БГУ; 2017. 327 с. 

---

583 
3. Shifting patterns the future of the logistics industry [Internet; 
cited 2018 February 15]. PwC. Available from: https://www.pwc. 
com/transport. 
4. Digitalization of container transportation. Influence of modern 
technologies on logistics [Internet; cited 2018 April 24]. Available from: 
transweek.ru/18/Digitization_of_container_shipments.pdf. 
5. Lyovin BA, Efimova OV. Digital logistics and electronic data 
exchange in freight transportation. World of transport and transportation. 
2017;15(2):142–149. Russian. 
6.http://isrs.uz/ru/maqolalar/klucevye-prioritety-uzbekistana-po-
vsestoronnemu-razvitiu-transportnyh-koridorov-v-centralnoj-azii 
 
 
Назаров А. (ТДТрУ ИТТМ кафедраси профессори в.б.) 
Устабоев А. (НамМҚИ ТЛ кафедраси ўқитувчиси) 
 
ЖАМОАТ ЙЎЛОВЧИ ТРАНСПОРТИНИНГ 
ЙЎНАЛИШДАГИ ҲАРАКАТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ 
Йўналишлврни тўғри танлаш йўловчиларнинг манзилларига 
етиб бориши учун сарфлайдиган вақтини камайтиради ва транспорт 
воситаларидан фойдаланиш самарадорлигини ошишига олиб 
келади [1].
Жамоат йўловчи транспортининг йўналишлардаги ҳаракати 
жараёнларини имитацион моделлаштиришда муҳим босқич бўлиб 
моделни яратиш ҳисобланади. Компьютернинг вазифаси моделни 
ҳисоб-китобини реализация қилишдир, дастурлаш эса тадқиқот 
билан компьютер ўртасидаги алоқа воситаси бўлиб ҳисобланади. 
Шу билан бир қаторда бир нарсага ҳар доимо асосий эътиборни 
қаратиш лозимки, модель ҳам, компьютер ҳам, дастур ҳам 
пировард мақсад бўла олмайди. Улар фақат жамоат транспортини 
йўналишлардаги ҳаракати билан боғлиқ мураккаб масалаларнини 
ечиш воситаси бўлиб хизмат қилади. 
Жамоат йўловчи транспортининг йўналишларда ҳаракатла-
ниш жараёнлари моделини яратиш қуйидагиларга асосланади [2]: 
1.
Моделни қуриш ва моделлаштиришни амалга ошириш 
йўловчи оқимларини генерацияси ва уларни оптимал ташишни 
ташкил этиш бўйича тизимли равишда маълумотларни тўплаш ва 

---

584 
улар тўғисида кенг миқиёсдаги маълумотларни олиш имконини 
беради. 
2.
Йўловчиларни ташишни ташкил этиш мураккаб жараён 
бўлиб, у жуда кўп омилларга боғлиқ. Бу жараённи моделлаштириш 
орқали уларнинг қайси бир муҳим эканлиги ва улар ўртасида 
қандай ўзаро боғлиқликлар борлиги аниқланади. Пировард 
натижада, бу аналитик ифодаларнинг хулосаларини олиш 
имконини беради. 
3.
Айрим 
масалаларда 
олинадиган 
ахборотларни 
тақсимланиши тўғрисидаги маълумотлар керак бўлади. Масалан, 
оралиқ бекатдан чиқаётган автобус асосий ҳаракат бўлагига кириш 
учун етарлича интервал мавжудлиги, асосий ҳаракат бўлагидан 
ҳаракатланаётган транспорт воситаларининг тезлиги ва ҳаракат 
бўлакларининг бандлиги ва х.к. 
4.
Моделлаштириш ягона қийматга эга бўлмаган аналитик 
ечимларни текшириш учун қўлланилади. Йўловчилар оқимларини 
тадқиқ қилиш билан боғлиқ жараёнлар асосан тасодифий 
кўрсаткичларга 
асосланганликлари 
боис 
уларни 
аналитик 
усулларда ечиш аниқликлари юқори бўлмайди. Бундан ташқари, 
аналитик усулда ечилган масалаларда бу жараёнга таъсир 
кўрсатувчи барча кўрсаткичларни тўлиқ назарда тутиб бўлмайди. 
5.
Моделлаштириш йўловчилар оқимлари ҳаракатини бевосита 
эксперименталь тадқиқ қилишга нисбатан анча арзон. 
6.
Моделлаштириш тадқиқ қилинаётган йўловчилар оқимлари 
тўғрисида интуитив тасаввур ҳосил қилишга имкон беради. Зеро, 
йўловчилар оқимини бевосита кузатиш кўча-йўл тармоғининг 
алоҳида олинган қисмида (бекатлар, светофор оъектлари худулари, 
бошқарилмайдиган йўловчилар ўтиш жойлари ва х.к.) ўтказилади. 
Моделлаштириш жараёнида эса бу каби объектларни комплекс 
равишда қамраб олиш ва бутун жараённи кузатиш имкони бўлади. 
7.
Моделлаштириш орқали вақтни назорат қилиш мумкин. 
Масалан, йўловчилар ташишга жалб этилган транспорт воситалари-
ни (автобус, йўналишли такси, йўналишсиз такси) бекатдан 
қўзғалиб асосий бўлакка ўтиш жараёни ҳамиша ҳам бир холда 
кечмайди ва асосий бўлакда ҳаракатланаётган транспорт 
воситалари жадаллиги ҳамиша ҳам бир хилда бўлмайди. Шу 
сабабдан моделлаштириш жараёнида бекат жойлашган ҳудудда 
транспорт воситаларининг ўзаро таъсирланиш жараёнини ўрганиш 

---

585 
керак бўлади. Бундан ташқари, чорраҳада транспорт оқимини 
ҳаракатини кузатадиган бўлсак, бевосита кузатувда барча 
омилларни ҳисобга олиш жуда қийин, моделлаштиришда эса, 
светофорнинг ҳар бир тактида транспорт воситаларини ўтиши, 
ушланиб қолиши, кечикиши, старт ушланиб қолиши ва бошқа бир 
қанча омилларни нафақат ҳисобга олиш, балки уларни ўзаро 
таъсирланиш жараёнини ҳам кузатиш мумкин бўлади [3]. 
8.
Моделлаштириш-йўловчилар оқимини бошқариш билан 
боғлиқ жараёнларни нисбатан хавфсиз усулда тадқиқ қилиш 
имкониятини беради. Кўча-йўл тармоқларида йўловчилар оқим-
ларини тадқиқ этиш юқорида қайд этилагнидек, кўплаб омилларни 
ҳисобга олиш билан боғлиқ жараён. Бу жараёнда йўловчилар 
оқимларини генерацияси, уларни ташишни ташкил этиш, ташиш 
жараёнида турли ушланиб қолишларни камайтириш каби вазиятлар 
нисбатан аниқлик билан тадқиқ қилиниши лозим. Бунинг учун 
эксперментларни ўтказиш жараёнида тадқиқот режасидан келиб 
чиққан ҳолда баъзан йўл ҳаракати жараёнига аралашишга тўғри 
келади (сунъий тирбандликлар яратиш, ҳаракат жадаллиги, тезлиги, 
зичлигини ва кўча-йўл тармоқларининг юкланганлик даражасини 
ўзгартириш, светофор объекти иш режимларини ўзгартириш ва ҳ.к.). 
Бу эса, йўл ҳаракатининг нормаль ҳолатига салбий таъсир 
кўрсатиши, баъзан ҳаракат қатнашчиларига хавф-хатар туғдириши 
мумкин. Моделлаштириш эса, бу жараёнларни олдиндан ҳисобга 
олиш имконини беради. 
Хулоса 
қилиб 
айтганда 
моделлаштиришнинг 
асосий 
хусусияти шундан иборатки, моделлаштириш жараёнида асосий 
қоидаларни белгилаб олиш, улар ёрдамида моделлаштирилаётган 
йўловчилар 
оқимини 
бошқариш 
ва 
жамоат 
транспорти 
ҳаракатлариини яхшилаш имкониятларига эга бўлиш мумкин.