Avtomobil indd

Yeyilishga va
tirnalishga qarshi qo‘shilmalar. 
Detallarning 
ishchi yuzalarida mustahkam moy pardasini hosil bo‘lishini 
ta’minlash uchun moy yuqori moylash xususiyatiga va sirt 
aktivligiga ega bo‘lishi lozim. Moyning bu xususiyatini 
yaxshilashda foydalani ladigan qo‘shilmalar quyidagi turlarga 
bo‘iinadi: antifriksion, ye yilishga qarshi va tirnalishga qarshi. 
Antifriksion qo‘shilmalar 
sifatida quyidagi sirt-aktiv moddalar 
ishlatiladi: tabiiy yog‘lar, yog‘li kislotalar, ularning efirlari va 
smolalari. 
Yeyilishga qarshi qo‘shilmalar 
tarkibida harorat oshishi 
bilan ishqalanuvchi sirtlarning yopishib qolishiga qarshilik 
ko‘rsatuvchi pardalar hosil qiluvchi sirt-aktiv moddalar bo‘ladi. 
Bunday qo‘shilmalar jumlasiga tarkibida passiv oltingugurt va 
fosfor kislotasi efiri bo‘lgan birikmalar kiradi. 
Tirnalishga qarshi qo‘shilmalar 
ishlatilganida, ularning 
parchalanishidan hosil bo‘lgan mahsulot yuqori ishqalanish 
haroratida metallga ta’sir etadi. Natijada sof metallga 
nisbatan yemirilishga qarshiligi kam, erish harorati past 
birikmalar hosil bo‘ladi va ishqalanayotgan sirtlarning bir-
biriga yopishishining oldini oladi. Tirna lishga qarshi qo‘shilma 
sifatida qo‘rg‘oshin naftenat, trikrezil fosfat, olien kislotasi, 
oltingugurt, fosfor va xlordan foydalanish mumkin. ÄÔ–11, 
ÄÔÂ, A–22, ÂÍÈÈÍÏ–354, ÈÕÏ–14M, ÁÌÀ–5 markali 
qo‘shilmalardan keng foydalaniladi. 
Moyning qovushoqligini oshiradigan qo‘shilmalar. 
Surkov 
moylarining qovushoqlik-harorat xususiyatlariga, yuqori qo-
vu shoqlik xususiyatiga ega bo‘lishi va past haroratlarda oquv-
chanligi yaxshi bo‘lishini ta’minlash maqsadida ular yuqori 
molekular birikmalar yordamida quyultiriladi. Bunday qo‘-
shil malar jumlasiga poliizobutilenlar, polivinilalkilli efir-
lar, polimetakrilatlar va boshqalar kiradi. Poliizobutilenlar 
moyning qovushoqligi va qovushoqlik indeksini oshirish bilan 
bir paytda moyning moylash xususiyatini ham yaxshilaydi. 
Moy qovushoqligini oshirishda polimetakrilatlardan keng foy-
dalaniladi. Ular yordamida quyultirilgan moyning qovushoqligi 
turli xil haroratlarda yaxshi bo‘ladi va past haroratlarda 
dvigatelni ishga tushirishni yengillashtiradi. Shu bilan birga, 
bu moylarni barcha mavsumlarda ishlatish mumkin. Moy 

---

134
135
qovushoqligini oshirishda ÊÏ–5, ÊÏ–10, ÊÏ–20, ÏÌÀ 
«Á-I», ÏÌÀ «Â–2», ÂÈÍÈÏÎË ÂÁ–2 kabi qo‘shilmalardan 
foydalaniladi. 
Quyultirilgan moylarning kamchiligi shundaki, ular 100°C 
dan yuqori haroratlarda polimerisizlantiriladi, ammo ularga 
antifriksion qo‘ shil malar qo‘shib bu jarayon to‘xtatiladi.