Avtomobil indd

 Dizel yonilg‘isi tarkibidagi mexanik aralashmalar va suv
Dizel yonilg‘ilari tarkibida, benzin singari, mexanik 
aralashmalar va suv bo‘lmasligi lozim. 
Yonilg‘ini tashishda yoki saqlashda ehtiyotsizlikka yo‘l 
qo‘yi lishi oqibatida transport vositasining yonilg‘i bakiga 
yonilg‘i bilan birga turli aralashmalar va suv tushishi mumkin. 
Yonilg‘iga tusha digan zarralarning o‘lchamlari, miqdori 
va tarkibi turlicha bo‘ladi. Ular ichida ham organik, ham 
anorganik zarralar bo‘lishi mumkin. Juda qattiq kvarsit va 
kristall tuzilishga ega bo‘lgan abraziv iflosliklar katta zarar 
yetkazadi: ular yonilg‘i berish apparatlari detalla rining 
yeyilishiga sabab bo‘ladi. Masalan, anorganik aralashmalarning 
ozgina miqdori ham ta’minlash tizimi detallarining abraziv 
yeyilishiga, yonilg‘i filtrlarining tiqilib qolishiga, ish unu-
mining pasayishiga sabab bo‘ladi. Plunjer juftlarining tirqishlari 
kattalashganida, yonilg‘ining siklli zaryadi kamayadi, chunki 
u sizib nobud bo‘ladi, to‘zitilish sifati yomonlashadi, yonilg‘i 
nasosining rostlanishi buziladi, dvigatel notekis ishlaydi, hatto 
to‘xtab qoladi. Dvigatel normal ishlashi va dizel yonilg‘isi 
mexanik ara lashmalardan tozalanishi uchun uni avtomobil 
bakiga quyishdan oldin filtrlash lozim. 
Dizel dvigatellarining ishidagi asosiy nuqsonlar yonilg‘i 
berish apparatlari ishidagi buzuqliklar jumlasiga kiradi. 
Mexanik aralashmali yonilg‘ini ishlatish tufayli yeyilgan 
detallarni muddatidan oldin ta’mirlash va rostlash uchun ko‘p 
mablag‘ sarflanadi. 
Yonilg‘ining tozaligini uni filtrlab aniqlash mumkin (3.4- 
rasm). Filtrlash qog‘ozida dog‘ qancha kam va och rangda 
bo‘lsa, yonilg‘i sifati shuncha yuqori bo‘ladi. 
Yonilg‘idagi suvning mayda zarralari sovuq vaqtda muz 
kristallarini hosil qiladi. Bu kristallar yonilg‘i berilishini 
yomonlashtiradi va filtr teshiklarini berkitib qo‘yadi. Xira 
yonilg‘ida, albatta, suv bo‘ladi. Agar yonilg‘ida suv va hatto 
juda oz miqdorda begona aralashmalar bo‘lsa, tezyurar dizel 
dvigatellarida ishlatish uchun yaroqsiz hisoblanadi. Shuning 

---

88
89
uchun yonilg‘ini suv va begona ara lashmalardan butunlay 
tozalash, shundan so‘nggina uni dvigatellarda ishlatish lozim. 
Dizel yonilg‘isidagi uglevodorodlarning kimyoviy tarkibi yo-
nish jarayonigagina emas, balki yonilg‘ining filtrlanishiga ham 
sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ba’zi birikmalar, ayniqsa, naftenli 
kislotalar dizel yonilg‘isining filtrlanishini kamaytiradi, bunda 
mayin tozalash filtrlari tiqilib qoladi, ba’zan dag‘al tozalash 
filtrlarida cho‘kindilar hosil bo‘ladi. Natijada yonilg‘i quyish 
kolonkalarining filtrlovchi elementlari ishdan chiqadi va 
ifloslangan yonilg‘i tozalanmasdan, transport vositasining 
yonilg‘i bakiga tushadi. 
Suv yonilg‘ining filtrlanishini yana-da yomonlashtiradi. 
Sovuq vaqtda yonilg‘idagi suv muzlab, mayda muz kristallarini 
hosil qiladi. Ular filtr teshiklarini berkitib qo‘yishi mumkin. 
Issiq vaqtda naftenli kislotalar va suv sovuq cho‘kindi – sovun 
hosil qiladi. Ular filtrlovchi elementlarda to‘planadi. Demak, 
tezyurar dvigatellar yonilg‘ilarini tozalashda bu kerakmas 
birikmalarni chiqarib tashlash lozim. 
Yonilg‘ining filtrlarning tiqilib qolishining oldini olish 
xususiyati 
filtrlanuvchanlik koeffitsiyenti 
bilan baholanadi. 
Bu koeffitsiyent laboratoriyada maxsus asbobda aniqlanadi. 
Tozalanish darajasiga ko‘ra, hozirgi zamon dizel yonilg‘isining 
filtrlanuvchanlik koeffitsiyenti 2–3 dan oshmaydi. 
Dizel yonilg‘ilarining mexanik aralashmalar va suv ta’sirida 
ifloslanganligini kamaytirish uchun ular 10 kun va undan ortiq 
muddatda maxsus sig‘imlarda tindirilishi lozim. 
3.9.