Microsoft Word педагогика тарихы кейинги вартант

 
 
3.6. Shı
ǵ
ıs oyanıw dáwirindegi mektep hám bilimlendiriw jagdayı. 
999 jılı Buxara hám Xorezmde Samaniyler húkimetin qulatıp, húkimet 
biyligin qol
ǵ
a kiritken Qaraxaniyler mámleketi 1212-jıllar
ǵ
a shekem húkimshilik 
etti. Usı dáwirde mámlekettiń belgili xalıqları bol
ǵ
an, VIII-XII ásirlerde Aral 
átirapında jasa
ǵ
an qáwimler o
ǵ
uz, pecheneg hám qıpshaqlardı alımlar qaraqalpaq 
xalqınıń xalıq bolıp qáliplesiwine baslama sal
ǵ
an dep esaplaydı. 
Qarahaniyler mámleketiniń tiykarın uysin, o
ǵ
uz, pecheneg, qıpshaq, karluq, 
chıgıl, yagma h.t.b. xalıqlar payda etti. Mámlekettiń mádeniy oraylarınıń biri 
esaplan
ǵ
an qashqar hám Balasugın XI ásirde musılman danıshpanlı
ǵ
ınıń eń ullı 
orayına aylan
ǵ
an. Ásirese, Qashqar bul úlkeniń mádeniy turmısında ayrıqsha orın 
iyelegen.
XI ásirdiń ekinshi yarımında Qaraxaniyler mámleketi ogada bekkemlenedi, 
hákimshilik shegarası jáne de keńeyedi hám Qashqardan baslap Káspiyge 

---

shekemgi aymaqtı óz ishine aladı. Bul úlkede tábiy
ǵ
ıy bilimlerdi úyretiwge 
qızıqsınıw kúshli boladı.
Túslik Aral átirapı xalıqları (Xorezmde) arasında jaslar
ǵ
a taw jınısların 
xojalıq islerinde paydalanıwdı úyretiw, usı arqalı tabiy
ǵ
ıy bilimlerdi ózlestiriw 
hám bulardı onermentshilik jolı menen jaslar
ǵ
a úyretiw isleri ámelge asırıladı. Bul 
dáwirlerde mámlekette tabiyat sırların biliwge umtılıw, olardın nátiyjelerin jaslar
ǵ
a 
úyretiw isleri keń en jayadı.
Ilim hám mádeniyatqa kewil bólinedi. Ásirese ilimniń bayanlanıwı hám 
jaslardıń bilim alıp, sawat ashıwı, arab, parsı tilinde emes, al túrkiy tilde 
júrgiziliwine ayrıqsha itibar beriledi. Mektep, medreselerde ilim iran hám arab 
mádeniyatı tásirine berilse de, jaslardı óz tilin, dástúrin saqlap qalıw
ǵ
a tárbiyalaw 
baslı másele boladı.
Qaraxaniyler mámleketinde túrk tilinde sóylewshi xalıqlardıń sanınıń artıwı 
nátiyjesinde ana tiline bol
ǵ
an turmıslıq zárúrlik kúsheyedi. Nátiyjede Qaraxaniyler 
elinde arab-parsı tilinde hám túrkiy tilde ilimiy kitaplardıń dóretiliwi teńdey alıp 
barıladı. Mámlekette jaslar tárbiyası, adamlardıń ádep-ikramlı bolıw dástúrlerin 
rawajlandırıw, olardı bilimlilikke, oqımıslılıqqa tárbiyalaw máseleleri kem-kem 
rawajlandırılıp baradı.
Ózlerinen burın
ǵ
ı túrkiy xalıqlardıń aldıń
ǵ
ı mádeniy turmısın dawam ettiriw, 
olardı elede jetilistiriwdiń zárúrligi kúsheydi. Usı zárúrlikler tiykarında Yusip Xas 
Xajiptiń «Kutad
ǵ
u bilik», Axmed Yugnakiydiń «Xibbatul haqayiq», ertedegi 
túrkiy xalıqlar pedagogikasın óz mazmunında jámlegen Maxmud Qashqariydiń 
«Diywaniy lugati-at túrk» siyaqlı teberik shı
ǵ
armalarınıń júzege keliwine sebepshi 
boladı.