Maxmud
Ǵ
aznaviy 1017 jılı Xorezmdi ózine ba
ǵ
ındırıp al
ǵ
annan
keyin
belgili alımlardı óz sarayına shaqırıp ala baslaydı. Lekin Ibn Sino Mahmud
Ǵ
aznaviy sarayına barmay, basqa jurtlar
ǵ
a ketiwge májbúr boladı. Ol
Gurganjde, Rayda, keyinirek Hamadanda hám ómiriniń soń
ǵ
ı jılları Isfaxanda
jasaydı. 1037 jılı qaytıs boladı.
Abu Ali Ibn Sino pedagogika hám psixologiya mashqalaları, «Tib konunları»,
«Shifo beruvwhi kitob», «Jan haqqında risola», «Psixologiya turalı risola»,
«Danıshnama», «Najot» tagı basqa miynetlerin doretti.
Ibn Sinonıń meditsina ilimine qosqan úlesin hesh bir meditsina boyınsha ilim
izertlew jumısların alıp bar
ǵ
an ilimpaz isley almadı. Sonıń ushında
meditsina
degen sózdiń ózi «Sa
ǵ
an Sino mádet bersin» yamasa «Mádet Sino» sózlerinen
alın
ǵ
an bolıwıda itimal degende pikirler bar.
Ol medik retinde 2600 turli shıpabagısh ósimlikler hám minerallardı taptı.
Sonıń ishinde 1200 turli minerallar hám 1400 túrli shóplerdi taptı. Har biri 10
parametr boyınsha pulstiń 48 túrin, sogan baylanıslı awırıwlardıń 15 tarmagın,
adamnıń dem alısınıń 26 túrin, darilerdiń ulıwma 9 túrli dáminiń bar ekenligin
anıqlagan.
Adamnıń kishi dáretiniń 22 turli reńge iyeligin (házirgi medisinada 12 túri
málim), adamnıń úlken dáretiniń turine qarap ishektiń qaysı jerinde awırıwdıń bar
ekenligin, adamnıń qusı
ǵ
ına qarap otırıp asqazan, bawır, nerv, tuberkulez, tif,
xolera, hátteki miydiń qay jerinde awırıwdıń bar ekenligin anıqlay algan.
Ol ilimniń 29 túri
menen shu
ǵ
ıllanip 450 den aslam ilimiy miynetler
jaratqan. Sonıń ishinde 80 i filosofiya, 66 sı
meditsina, 19 ı logika, 26 sı
psixologiya
ǵ
a hám basqada tarawlar
ǵ
a ba
ǵ
ıshlan
ǵ
an.
Ibn Sino jamiyetti úsh taypaga: hákimler, ónermentler hám qorgawshılar dep
bóledi. Jaslardı tárbiyalaw mashqalaların sóz etip psixologiya páni haqqında, adam
minez qulqınıń basqarılıwı ruwxıy protsesslerge, fiziologiya tiykarlarına
baylanıslılı
ǵ
ın dálilledi. Ol temperament haqqında
ǵ
ı pikirlerin aytıp, insannıń jasın
dáwirlerge (tórtke) bóldi.
Dene tarbiyası haqqında
ǵ
ı pikirlerin túsindirdi. Ilimdi klassifikatsiyalap
tábiyat pánlerin teoriyalıq hám ámeliy dep ajırattı. Tálim-tárbiyanıń jámiyettegi
áhmiyetin jetik tusingen alım
jaslar
ǵ
a meditsina, logika, fizika, pedagogika
pánlerinen bilim beriw kerekligin ayttı. Jaslardıń ádep-ikramlılı
ǵ
ı, gozzalıqtı
túsinip qáliplesiwi haqqında
ǵ
ı oy pikirlerin bayanladı.
Tábiyat
ilimleri
menen
birlikte
jámiyetlik
pedagogikalıq
oylardı
rawajlandırıwshılı
ǵ
ı menen alımlardıń dıqqat itibarına miyasar boldı. Jaslardıń
bilim alıwına, tárbiyalanıp shı
ǵ
ıwına qaratılgan talaplardı, mádeniy, tariyxıy
jetiskenliklerdi, tárbiya
ǵ
a bolgan kóz qaraslardı mazmunı ja
ǵ
ınan bayıttı.
Do'stlaringiz bilan baham: