Boshlang‘ich sinflarda o`quvchilar yoshlarini hisobga olib o`quv ishlarining turli xillaridan
foydalanishga, yangi bilimlarni berishni avval ilgari o‘rganilganni
mustahkamlash, takrorlash
bilan birga olib borishga to‘g‘ri keladi. Hatto, tekshirish darslari ham bu yerda ko‘pincha ishlar
boshqa turlarini o‘z ichiga oladi: materialni og‘zaki yetkazish. qiziqarli hikoyani o‘qish.
Darsning aynan mana shu turi aralash (kombinasiyalashgan) yoki murakkab tuzilishli deb
ataladi. Aralash darsning taxminiy tuzilishi: uy vazifalarini tekshirish (o`quvchilar bilan savol-
javob qilish); yangi materialni o‘rganish; mavzuni o‘zlashtirishni dastlabki tekshirish; mashq
yordamida yangi bilimlarini mustahkamlash; avval o‘rganilgan bilimlarni suhbat ko‘rinishida
takrorlash; o`quvchilarning bilimlarini baholash; uyga vazifa berish. Yangi bilimlarni o‘rganish
(o`quvchilarni yangi materiallar bilan tanishtirish) darsi o`quvchilarni ularga tanish bo‘lmagan
yangi material mazmuni bilan tanishtirish jarayoni bo‘lib, bunday dars bir nechta savollarni o‘z
ichiga oladi, ularni o‘rganish uchun ko‘p vaqt talab qiladi. O‘qituvchi darsning mazmuni, aniq
maqsadi va mustaqil ish shakllariga ko‘ra yangi matyerialni o‘zi bayon etadi.
Ayrim hollarda
o`quvchilar o‘qituvchi rahbarligida mustaqil faoliyat olib boradilar. Ushbu dars quyidagi
tuzilishga ega: 1) yangi materialni o‘rganish uchun asos bo‘lgan avvalgi materialni takrorlash;
2) o‘qituvchining yangi materialni va darslik bilan ishlashni tushuntirishi; 3) bilimlarni
tushunishlarini tekshirish va dastlabki mustahkamlash; 4) uyga vazifa berish.
Bilimlarni mustahkamlash darslarida o`quv ishining asosiy mazmuni ilgari o‘zlashtirilgan
bilimlarni mustahkam o‘zlashtirish maqsadida ularni ikkinchi bor tushunib olish hisoblanadi.
O`quvchilar bilimlarni yangi manbalar bo‘yicha o‘rganib, chuqurlashtiradilar, o‘zlariga tanish
qoidaga muvofiq yangi mazmundagi
masalalarni yechadilar, ilgari olgan bilimlarini og‘zaki va
yozma takrorlaydilar. Bu kabi darslar quyidagi tuzilmaga ega bo‘ladi: 1) uy vazifasini tekshirish;
2) og‘zaki va yozma mashqlarni bajarish; 3) topshiriq bajarilishini tekshirish; 4) uyga vazifa
berish.
Ko‘nikma hamda malakalarni shakllantirish va mustahkamlash darslari bilimlarni
mustahkamlash darslari bilan bog‘liqdir. Bu jarayon bir necha maxsus darslar jarayonida amalga
oshiriladi. Boshqa darslarda yangi mavzularni o‘rganishda davom ettiriladi. Shu bilan birga
avvaliga mashqni bajarish ishlari bolalar tomonidan o‘qituvchi yordamida va ular topshiriqni
qanday tushunganlarini daslab jiddiy
tekshirish bilan bajarilsa, keyinchalik esa qayerda qanday
qoida qo‘llanilishini o`quvchilarning o‘zlari belgilaydilar.
Umumlashtiruvchi darslari (bilimlarini umumlashtirish va tizimlashtirishlar) ilgari
o‘tilgan materialdan eng muhim savollari qayta takrorlanadigan va tizimlashtiriladigan,
o`quvchilar bilimlarida mavjud kamchiliklari to‘ldiriladigan va o‘rganilayotgan kursning muhim
g‘oyalari ochib beriladigan darslar hisoblanadi. Umumlashtiruvchi darslar mavzu, bo‘lim va
o`quv kurslarining yakunida o‘tkaziladi. Kirish va yakunlash darsning tarkibiy elementi
hisoblanadi. Takrorlash va umumlashtirishning o‘zi hikoya, qisqacha xabarlar, darslikni o‘qib
berish yoki o‘qituvchining o`quvchilar bilan suhbatlashishi shaklida o‘tkazilishi mumkin.
Tekshirish (nazorat) darslari o‘qituvchiga o`quvchilarning ma’lum
sohadagi bilim,
malaka va ko‘nikmalari shakllanganlik darajasi, o`quv materialini egallashdagi kamchiliklarni
aniqlash, shuningdek, navbatdagi topshiriqlarning bajarish yo‘llarini belgilab olishga yordam
beradi. Tekshirish darslari o`quvchidan ushbu mavzu bo‘yicha uning hamma bilim, ko‘nikma va
malakalarini qo‘llashini talab etadi. Tekshirish og‘zaki hamda yozma shaklda ham amalga
oshirilishi mumkin.
Ta’limning tashkiliy shakli sifatida dars dinamik hodisadir. U pedagogik jarayonning
yaxlitligini ta’minlaydi va ta’limiy, tarbiyaviy-rivojlantirish vazifalarini
ijobiy yechimini
topishga imkon beradi. Darsning ta’limiy vazifasi har bir darsning ta’lim vazifalarini belgilash,
darsni axborotlar bilan boyitish, ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlarni hisobga olish, dars mazmunini
optimallashtirish, idrok etishning ilg‘or texnologiyalarini kiritish, turli shakl, metod va
vositalaridan o‘rinli foydalanish, dars tuzilishiga ijodiy yondashish, ta’lim berishda jamoaviy,
guruhli va individual shakllarini qo‘llash, operativ qayta aloqani ta’minlash,
nazorat va
boshqaruvni tashkil etish, darsning samarali kechishini ta’minlashdan iborat.
Darsga qo‘yiladigan talablarning tarbiyaviy xarakterini o`quv materialining tarbiyaviy
imkoniyatlarini aniqlash, ta’limiy faoliyat jarayonida erishish zarur bo‘lgan tarbiyaviy
maqsadlarni shakllantirish (qo‘yish), o`quv ishlari maqsadi va mazmunidan kelib chiqib,
tarbiyaviy masalalarni belgilash, o`quvchilarni umuminsoniy va
milliy qadriyatlar ruhida
tarbiyalash, yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlar (tirishqoqlik, tartiblilik, mas’uliyatlilik,
intizomlilik, mustaqillik, qobiliyatlilik, halollik, mehnatsevarlik, tirishqoqlik va boshqalar)ni
shakllantirish, o`quvchilarga pedagogik talablarni qo‘yish, ular bilan hamkorlikka erishish,
ularning yutuqlaridan quvonish kabi holatlar tashkil etadi.
Ta’lim jarayonida qo‘yiladigan pedagogik talablarning o`quvchi
shaxsini rivojlantirish
imkoniyati o`quvchilarda ijodkorlik, tashabbuskorlik, faollik kabi sifatlarni tarbiyalashda
ko‘rinadi. Bunda o`quv materiallarining o`quvchilar idroki imkoniyatlari darajasini o‘rganish,
hisobga olish, “rivojlanishning yaqin zonasini loyihalashtirish”, “o‘zib ketish” darajasidagi o`quv
mashg‘ulotlarini tashkil etish, rivojlanishidagi yangi o‘zgarishlarni rag‘batlantirish,
o`quvchilarning intellektual, emosional, ijtimoiy rivojlanishlaridagi «sakrash»larni
oldindan
ko‘ra bilish, boshlanayotgan o‘zgarishlarni hisobga olish asosida o`quv mashg‘ulotlarini operativ
qayta qurish kabilar kiradi.
Noan’anaviy darslar. XX asrning 70-yillarida o`quvchilarning darslarga qiziqishlarining
pasayish xavfi aniqlandi. Xavfni bartaraf etish uchun nostandart darslarning tashkil etishga
e’tibor qaratildi. Noan’anaviy darsning ko‘plab turlari bo‘lib, asosiylari quyidagilardir:
Do'stlaringiz bilan baham: 
