Iii международная научно-практическая конференция

 
 
Турли гуруҳ пестицидларнинг замонавий дончиликда фаолият 
юритаётган 
ишчилар 
организмига 
таъсирида 
қондаги 
биокимёвий 
кўрсаткичларнинг ўзгаришини аниқлаш. 
Материаллар ва усуллар:
Тошкент вилояти Оккўрғон туманида ғалла 
экинларига март апрел ойларида хар хил синф (Гранстар, Тайфун, Багира ва 
Далатэ плюс) пестицидлари билан ишлов беришнинг турли босқичларида 
аралашма тарзида, алоҳида ва кетма-кет таъсир кўрсатиш даврида ишчилар 
қоннинг биокимёвий кўрсаткичлари текширилди. Жами 54 нафар пуркагичли 
трактор хайдовчилари, кимёвий заҳарлар омборлари ишчилари, агроном-
энтомологлар, қишлоқ хўжалиги экинлари зараркунандалари билан курашувчи 
агротехник касбидаги шахслар текширувдан ўтказилди. Текширилган 
ишчиларнинг пестицидлар билан алоқадаги иш стажи 5-10 ва ундан кўп йилни 
ташкил қилган. Назорат гуруҳидаги шахслар жами 28 нафар бўлиб, улар 

---

III Международная научно-практическая конференция
 
379 
III International Scientific and Practical Conference 
(админстрация, ҳисобчилар) пестицидлар таъсирига алоқаси бўлмаган
шахсларидан иборат. Донли экинларни етиштириш ва бегона ўтларга қарши 
ишлов бериш жараёнларида пестицидлар билан ишловчи шахсларда 
функционал ва биокимёвий ўзгаришларни аниқлаш учун қон зардобида 
пируват, лактат, глюкоза, гликоген, сийдикчил, АЛТ, АСТ ферментлари, 
дегидрогеназалар-ГДГ, МДГ, СДГ фаоллиги ўрганилди.
Тадқиқот натижалари:
Донли экинларга ишлов беришда пуркагичли 
трактор ҳайдовчилари организмига турли синфга мансуб (Гранстар, Тайфун, 
Багира ва Далатэ плюс) пестицидлар ишлов беришнинг турли босқичларида 
аралашма тарзида, алоҳида ва кетма-кет таъсир кўрсатади. Тракторчиларнинг 
қондаги биокимёвий ўзгаришлари ва саломатлик ҳолати текширувлари 
тушликдаги танаффус вақтида ва донли экинларга ишлов бериш якунида олиб 
борилди. 
Бунда қон зардобидаги глюкоза, эркин фосфор миқдори назорат гуруҳига 
нисбатан 120,6 ва 195,6% гача ортди. Ишқорий фосфатаза ва амилаза хам 128,5 
ва 187,1% гача. Демак пестицидларнинг турли гуруҳи билан мулоқотда бўлувчи 
шахсларда, 
қонда 
глюкоза 
синтезининг 
камайиши 
ва 
гликоген 
парчаланишининг ортиши, организм томонидан фосфор сарфининг камайиши, 
ишқорий фосфатаза ва амилаза ферментлари фаоллигининг камайиши 
кузатилди. Пестицидлар билан мулоқотда бўлувчи шахслар қон зардобидаги 
умумий оқсил миқдори айтарлик ўзгармади, сийдикчил миқдори эса 140,3% 
гача ортди. Трансаминазалар фаоллиги АЛТ ва АСТ кескин ортди ва 0,80±0,05 
ва 0,55±0,04 мкмоль/л.с, назоратда – 0,36±0,07; 0,27±0,06 ммоль/л.с ни ташкил 
этиб, қондаги аланин ва аспарагин аминокислоталарининг қайта аминланиш 
жадаллигидаги бу ўзгаришлар жигар функционал ҳолатининг бузилишларидан 
дарак берди.
Пуркагичли трактор механизаторларининг қон зардобидаги холестерин 
миқдори, назортадагилар кўрсаткичлари бўсағасида қолди. Пестицидларнинг 
турли гуруҳи билан ишловчи шахслар қонидаги билирубинлар даражаси, 
айниқса боғланмаган билирубин конентрацияси (229,0% гача) сезиларли ортди.
Умумий ва боғланмаган билирубиннинг қонда тўпланиши ўт йўлларидаги 
бузилишлар ва қон зардобида унинг даражасини ортишидан дарак беради.