Бағдарламасы негізінде оқытуды көздейді. Оқулықтың жазылуында

 
12-§. Оқытуды ұйымдастырудың сабақтан тыс формалары 
Математикадан “сыныптан тыс жұмыс” дейілгенде оқушылардың 
сабақтан тыс уақытында ұйымдастырылған, бағдарламаға қатысты болған 
материал негізінде ерікітілік принцпіне негізделген жаттығулар түсініледі. 
1. Математикадан сыныптан тыс жұмыстардың маңызы және оның 
түрлері 
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың математикалық білімдерін 
тереңдету және кеңейту, математиканың өмірмен байланысты болған
жақтарын ашып беретін және бағдарламаға енбеген кейбір сұрақтармен 
таныстыруды мақсат етіп алады.
Сыныптан тыс жұмыстардың төмендегідей түрлері кездеседі: 
Математикалық үйірмелер, олимпиадалар, қызықты математикалық кештер, 
математикалық экускурциялар. Сондай-ақ математикалық газет шығару, 
математикалық викторина және бұрыштарды ұйымдастыру. 
Сыныптан тыс болған жұмыстар арқылы төмендегілер жүзеге 
асырылады:
Білім мен практикалық дағдыларды тереңдету және кеңейту; 
оқушылардың логикалықлық ойларын, тапқырлығын, математикалық 
зеректіліктерін дамыту; математикаға қызығуын арттыру, қабілеттілерін 
табу, тапшылдық, жігерлілікті тәрбиелеу, еңбексүйгіштік, тәуелсіздік, 
ұйымшылдық пен адамилықты тәрбиелеу. 
Сыныптан тыс болған жұмыстар сабақтарға қарағанда кейбір 
ерекшеліктерге ие: 
1. Мазмұны бойынша математика бағдарламасына қатысты емес. Бірақ 
берілетін білімдер оқушылардың күшіне сай болуы керек.
2.Сыныптан мүмкіндігінше, барлық оқушыларды жұмылдыруы, яғни, 
қызықты болуы қажет. Меңгеру деңгейі төмен болған оқушылар да қызығу 
арқылы белсенді оқушыларға айналуы мүмкін. 
3. Сыныптан тыс болған жұмыстар еріктілік принцпіне негізделе отырып 
ұйымдастырылады, бірақ қызығуды қамстамасыз ету керек. Бұл сабақтар 
бағаланбайды, дегенмен белсенді қатысқан оқушылар ынталандырылады.
4. Сыныптан тыс жұмыстардың мазмұнына қарап, 10-12 минуттан 1 
сағатқа дейін арналған болуы мүмкін. 

---

58 
5. Сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны мен формасының әр 
алуандылығы. 
Сыныптан тыс жұмыстарға: қызық мәтінді мәселелер, өткір зейінділікке 
тиісті мәселелер, әзілді мәселелер, берілген мәліметтері жетпейтін немесе 
берілген мәліметтері артықша болған мәселелер, логикалық мәселелер, 
қызықты математикалық оқиғалар, арифметикалық ребустар, ойындар, 
фокустар, крассвордтар, тарихи мәліметтер беру, т.б. кіреді. 
Мектеп практикасында қазіргі уақытта төмендегілер кездеседі: 
математикалық 10 минуттар, сағаттықтар, математикалық кештер, 
математикалық үйірмелер, викториналар, байқаулар, олимпиадалар. 
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру және өткізу методикасы 
төмендегілерге негізделуі керек:
1. Сабақта оқушылар алған білім, іскерлік және дағдыларды есепке алған 
жағдайда өткізіледі. 
2. Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың қалауы, әуесқойлығы, 
шығармашылық принциптеріне негізделуі және олардың индивидуал 
пікірінлерін қанағаттандыру мақсатында ұйымдастырылады. 
3. Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу сабақтардан ерекшеленіп, қызықты 
жағы күштірек болады. Мұның үшін қажетті шарт мынадай, яғни, өткізілген 
жұмыстың жоспарлануы және жүйелілігінің күрделілігі болып табылады. 
Төменде сыныптан тыс сабақтар өткізу жоспары берілген. 
Математика пәнінен сыныптан тыс шаралардың жоспары 
¹ Шара түрі 
Шара 
тақырыбы 
Шара 
мақсаты 
Оқытушыны
ң қызметі 
Оқушының 
қызметі 
1 Математика
лық ойындар 
Сиқырлы 
квадрат 
Жылдам 
және 
анық 
есептеу 
Ойынды 
басқару, 
оқушыларды 
қызықтыру 
және 
сиқырлы 
квадраттың 
трихымен 
таныстыру 
Логикалық 
тұрғыдан 
пікірлеу 
2 Қызықты 
математикал
ық сағаттар 
Ребустар, 
фокустар, 
кросвордтар 
Математика 
сабақтарынд
а 
алынған 
білімдерді 
тереңдету 
Түрлі 
ребустарды 
кросвордтард
ы дайындау 
Ребустарды 
және 
кросвордтард
ы табу 
3 Математика
лық 
викторина 
Барлық 
нәрсені білуді 
қалаймын 
Күрделі 
мәселелер 
Түрлі 
күрделі 
мәселелерді 
дайындау 
және 
Барлық 
мәселелерді 
білуге 
ұмтылады 

---

59 
викторинаны 
басқару 
4 Математик 
ертегілік 
Тарихи 
мәселелер 
Тарихи 
мысамлдард
ы үйрену 
Мысалдарды 
дайындау 
және 
басқару. 
Тарихи 
мысалдарға 
қызықтыру 
Мысалдарды 
шешуге 
әрекет жасау 
5 Математика 
үйірмелері 
Атақты 
математика 
ғалымдарыны
ң өмірі мен 
қызметі 
Ғалымдарды
ң 
математикағ
а 
қосқан 
үлесі, 
математика 
тарихын 
терең үйрену 
Математика 
үйірмесін 
басқару және 
сценари жазу 
Тарихи 
материалдар
дың 
жиынтығы 
6 Қабырға 
газеті 
Қызықты 
тарихи 
хикаялар, 
ғалымдардың 
шығармашыл
ығы 
және 
өмрінен 
жаңалықтар 
Оқушылард
ың 
дүниетаным
ын 
қалыптастыр
уға 
қол 
жеткізу 
Қабырға 
газеті үшін 
матриал 
топтау 
Қабырға 
газеттерін 
шығару және 
тарихи 
материалдар
ды үйрену 
7 Экскурцияла
р 
Тарихи 
мұражайларға
, саяхаттарға 
алып бару 
Ұлттық 
графика, 
геометриялы
қ 
фигураларме
н таныстыру 
Экускурция 
процесінде 
тарихи 
материалдар
мен 
таныстыру 
Математикад
ан 
жаңа 
білімге 
ие 
болу 
Математика 
сабақтарының 
нәтижелілігін 
арттыруда 
тарихи 
материалдарды пайдаланудың жоспары 
¹ Үйренілетін 
тақырыптар 
аты 
Сабақтың барысы 
Күтілетін 
нәтиже 
Тарихи 
ұғымдарды 
қалыптастыру 
деректері 
1 Натурал 
сандардың 
РАЈАМСИЯС
И және оның 
үстінде 
арифметикалы
Жасау 
үшін 
цифрлардың 
қажеттілігі, 
оны 
халық 
шығармашылығыме
н құндылықтарында 
Цифрлардың 
пайда 
болу 
қажеттілігі 
және 
негізін 
қалаушылары 
Ал-
Халық 
ауыз 
әдебиеті, мысал, 
жұмбақтар 
ойшылдардың 
білімі. 

---

60 
қ амалдар 
өрнектелуі 
Хорезмидің 
“Үнді кітабы” 
еңбегінің 
маңызын білу 
және 
отансүйгіштік 
сезімін 
тәрбиелеу 
2 Өлшемдер: 
Ұзындық, 
аудан, уақыт, 
көлем, масса 
ұғымдары 
және 
өлшем 
бірліктері 
Түрлі өлшемдердің 
келіп 
шығуының 
тарихы, 
оларды 
күнделікті тұрмыста 
қолдану. 
Оқытушыларды 
нақты, 
логикалық 
тұрғыдан пікірлеуге 
үйрету 
Ондық 
позициондық 
жүйесінің 
өлшем 
бірліктеріне 
енгізілуі. 
Оқушылар 
саналы түрде 
бұны 
қолдануы 
Түрлі халықтарда 
өлшемдерді 
өлшеуде 
түрлі 
өлшем бірліктері, 
олардың 
атауы. 
Түрлі 
өлшеу 
аспатары 
сағат, 
сызғыш, палитка, 
т.б. 
3 Бөлшек және 
үлес ұғымы 
Үлес және бөлшек 
ұғымдарының келіп 
шығу тарихы, түрлі 
халықтардың бұлар 
жөніндегі 
пікірінлері 
Бөлшектер 
күнделікті 
тұрмыста 
мысал-
мәселелерді 
шешуге дұрыс 
енгізілуі. 
Отансүйгіштік 
тәрбие 
Ежелгі 
Египет, 
Шумер 
Бабылдықтарыны
ң 
бөлшек 
жөніндегі білімі. 
Орта 
Азиялық 
ғалымдардың, 
соның 
ішінде 
Ғияссиддин 
әл-
Кашидің 
“Арифметика 
кілті” еңбегі. Ибн 
Сина, Берунидің 
еңбегі. 
4 Алгебра 
элементтері: 
санды 
және 
өзгеретін 
өрнекті 
ұғымдарды, 
теңсіздіктер 
мен 
теңдеулерді 
шешу 
Алгебра ұғымының 
шығу 
тарихы. 
Математикалық 
білімдерді 
тереңдету. 
Логикалық абстракт 
пікірлеуге үйрету 
Алгебра 
элементтерін 
саналы түрде 
түсіну, 
білу, 
дұрыс енгізу. 
Ұлы 
ата-
бабалардың 
еңбегімен 
жақын танысу. 
Ұлттық өздікті 
аңғару сезімін 
тәрбиелеу 
Мухаммад-әл-
Хорезмиді “Ал-
жабр және ал-
муқобала” еңбегі 
мен 
оның 
маңызы. Ежелгі 
Египет 
папирустарындағ
ы 
мәліметтер, 
Ежелгі 
Грек 
Ғалымдарының 
білімі. 
Омар 
Хайям еңбегі 

---

61 
5 Геометрия 
элементтері: 
нүкте, 
түзу 
сызық, кесінді, 
бұрыш, 
үшбұрыш, 
төртбұрыш, 
тіктөртбұрыш, 
көпбұрыш, 
шеңбер, 
квадрат, аудан, 
т.б. 
Геометриялық 
фигураларды сызу, 
өлшеу, 
геометриялық 
мәселелерді шешу, 
күнделікті тұрмысқа 
енгізу 
Оқушылардың 
кеңістік 
елестерін 
абстракт 
тұрғыдан 
пікірлеуін 
нығайту, 
практикалық 
дағдыларды 
құрастыру. 
Евклидтің 
“Негіздер” еңбегі, 
Пифагордың 
ғылыми мектебі, 
еңбегі. 
Барлық 
ұлы Орта Азия 
ғалымдарының 
еңбегі 
мен 
қызметі 
6 Мәселелерді 
шешу 
Логикалық 
тұрғыдан пікірлеу, 
анализ 
және 
синтезді қолдануға 
үйрету. Салыстыру, 
жалпылау, 
тиянақтытеуге, 
бағыттауға үйрету 
Математикалы
қ 
білімдерді 
практикаға 
енгізу. 
Мәселенің 
көмегімен 
тәрбие 
проблемалары
н шешу 
Ежелгі Египеттің 
папирустарынан 
бастап 
қазіргі 
уақыттың 
түрлі 
деректері 
Айта кеткен жөн, индивидуал және топ сабақтары жүйелі түрде 
өткізілмеуі, керісінше, негізгі жұмыс сыныпта орындалуы қажет. Сыныптан 
тыс жұмыс формалары сыныптағы сабақпен салыстырғанда өзіне тән 
бірнеше ерекшеліктерге ие: 
1. Өзінің мазмұны бойынша ол мемлекеттік бағдарламамен 
шектелмеген, 
математикалық 
материал 
оқушылардың 
білімі 
мен 
біліктіліктеріне сай берілуі тиіс. 
2. Бастауыш сыныптарда балалардың математикаға қарағанда топтаған 
қызығулары туралы әлін айтуға болмайды. 
3. Тапқырлық, зеректік, жылдам есептеу, шешімнің нәтижелі тәсілдерін 
пайдалану ынталандырылуы қажет. 
4. Сабақ 45 минутқа жоспарланған жағдайда сыныптан тыс болған 
сабақтың мазмұнына және өткізілу формаларына қарап 10-12 минутқа да, бір 
сағатқа да арналған болуы мүмкін. 
5. Сыныптан тыс жұмыстар формалары және түрлеріне (қызықты 
математикалық сағаттар, үйірмелер, викторианалар, т.б.) қарай мазмұнының 
әр алуандылығымен сипатталады. 
Математитка минуттықтарында, тапсырмаларға даген қызығуды ояту 
және қолдау үшін бұл тапсырмалар сабақта берілетін қарапайым 
тапсырмаларға ұқсас болмауы тиіс.
Сабақ өткізу үшін әртүрлі қызықты арифметикалық және геометриялық 
мазмұнды мәселелер, күделі мәселеле, юморлы мәселелер, мәселелер түзуге 

---

62 
тиісті болған мәселелер, қызықты квадраттар, ребустар, жұмбақтар, т.б. 
материал болып қызмет етеді. 
Математика үйірмесі математикадан жүйелі сыныптан тыс жұмыстың ең 
көп тармағының бірі саналады. Оның негізгі міндеті — математикада 
арнаулы қызығу танытқан оқушылармен орындалатын, терең жетілген 
жұмыс. 
Математика үйірмесінің жұмысы қызықты математика сабақтарынан 
төмендегілерімен ерекшеленеді: 
Математика үйірмесіне оқушылар таңдауда олардың математикаға деген 
қызығуын, ынтасы мен мүмкіндіктерін есепке алу керек. 
Еркін көрнекі құралдар (абактар, кейбір ойындар үшін мысалдар 
жазылған үлестірмелі қағаздар және басқалар) дайындайды, математикалық 
кештерді өткізуге дайындалады және т.б. 
Математика үйірмесін өткізу үшін алдымен оның жұмыс жоспарын түзу 
қажет. Үлгі үшін екінші жарты жылдықта 1-сыныпта өткізілген кейбір 
үйірме сабақтарының тұжырымдық жоспарлары мыналар: 
I сабақ. 1. Ребустарды ойлап табу. 2. Қосу амалына тиісті мәселелер. 3. 
100 ішінде номерлеуді білуді тексеруге тиісті жаттығулар. 4. Тапқырлықты 
талап ететін мәселелер. 5. Юморлық мәселе. 6. Жұмбақтартар. 7. Көңілді 
санақ (20 ішінде) ойыны. 
II сабақ. 1. Ребусты ойлап табу. 2. Тапқырлықты талап ететін тақпақты 
мәселелер. 3. Геометриялық фигураларды талқылауға тиіст мәселелер. 4. 
Юморлық мәселе. 5 “Санды толықтыр” ойыны. 
III сабақ. Сабақ типіндегі үйірме сабағы.