G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

101-rasm. Gulyonbarg joylashishiga qarab tо‘pgul tiplari: 
a - frondoz tо‘pgullar, b – frodulez tо‘pgullar, v – brakteoz tо‘pgullar,
g – ebrakteoz tо‘pgullar. 
A 
B 
V 
G 
194

---

novdaning qismini birlashgan tо‘pgullar yoki sinfloressensiya 
deyiladi.
Sinfloressensiyani hosil qilgan novdalar bir necha zonalarga 
bо‘linadi. Birinchi zonaga shunday novdalarning pastki qismi kirib 
tо‘p barglarini qо‘ltig‘ida о‘simlikning yer ustki organlarini hosil 
qiluvchi kurtaklar joylashadi, bu zonani yangidan hosil qiluvchi zona 
deyiladi.
Keyinchalik bu zona о‘t о‘simliklarning kо‘p yillik qismining 
tarkibiga kiradi. Undan yuqoriroqdagi qismi kam rivojlangan 
shoxlanmagan zona deyiladi. Bu zonada barglar qо‘ltig‘idagi kurtaklar 
rivojlanmaydi yoki umuman paydo bо‘lmaydi. Undan yuqoriroqdagi 
qism shoxlanish qism bо‘lib, yon kurtaklar kuchli rivojlanib 
tо‘ldiruvchi novdalar paydo bо‘ladi.
Asosiy novda (shoxlanish zonasidan asosiy bо‘g‘im oralig‘i bilan 
ajralgan) asosiy tо‘pgul bilan tamomlanadi.
Tо‘ldiruvchi novdalar asosiy novdaning tuzilishini takrorlaydi va 
takrorlovchi zona yoki parakladiya deyiladi. Parakladiyalar I-II-III va 
undan ham kо‘proq tartibda shoxlanadi.
Demak, asosiy va yon novdalardagi tо‘pgullar birgalikda birlashgan 
tо‘pgullarni hosil qiladi. Shunday qilib, о‘t о‘simliklar bitta 
shoxlangan asosiy novdasida turli darajadagi tо‘pgullarni ajratish 
mumkin. Sinfloressensiyaning rivojlanishi yashash sharoitiga bog‘liq 
bо‘ladi.
Tо‘pgullarni ta’riflaganda asosiy morfologik belgilarga ahamiyat 
beriladi: 
1. Tо‘pgullarni gulyonbarglarning bо‘lishi – bо‘lmasligiga qarab: 
a) frondoz 
b) brakteoz 
v) yalang‘och 
2. Shoxlanish tartibiga qarab: 
a) oddiy 
b) murakkab 
3. Asosiy о‘qning о‘sishiga qarab: 
a) monopodial 
b) simpodial 
Tо‘pgullarning monopodiya shoxlanishida faqat bitta apikal 
meristema hisobiga о‘sadi va monopodial rasemoz yoki bortiq 
195

---

tо‘pgullar deyiladi (achambiti). Agar asosiy о‘q bir necha tartibli 
novdalar hisobiga simpodial о‘ssa simpodial yoki simoz tо‘pgul 
deyiladi (kartoshka).
Asosiy novdaning, prakladilarning va xususiy tо‘p gullarni apikal 
meristemasini holatiga qarab yopiq va ochiq tо‘pgullarga bо‘linadi. 
Agar tо‘pgullarning uchi gul bilan tugasa 
yopiq
tо‘pgullar deyiladi. 
Bunda avval uchki qismidagi gullar ochiladi (102 – rasmlar).
Ba’zi о‘simliklarning apikal meristemasi vegetativ holatda bо‘lib, 
ochiq
tо‘pgullar deyiladi. Ochiq tо‘pgullarda gul pastdan yuqoriga 
qarab akropetal ochiladi. Simpodial tо‘pgullarda avval uchki gul 
ochiladi va 
yopiq 
tо‘pgul deb ataladi (102-103 – rasmlar).
Tо‘pgullarning о‘q qismining о‘sishiga va shoxlanishiga qarab 
ikkiga bо‘linadi: 
1)
Rasemoz (monopodialni) tо‘pgullar; 
2)
Simoz (simpodial) tо‘pgullar. 
196

---