G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

 
24-§ Shakli о‘zgargan novdalar
Yaxshi rivojlangan о‘q ildizi bо‘lgan, poyaning kо‘p yillik qismi 
kaudeks deyiladi (kо‘p yillik о‘tlarda, butalarda, lot. soudex - tana). 
Ildiz bilan birgalikda kaudeks oziq moddalar tо‘planadi, unda 
kо‘psonli kurtaklar joylashgan bо‘lib, ularning kо‘pchiligi о‘yqudagi 
kurtaklar hisoblanadi. Kaudeks kamdan-kam yer ustida uchraydi, 
asosli yer ostida tuproqqa kо‘milgan bо‘ladi.
Ba’zida о‘simliklarda ustki qismi qurigan qisqa yarim rezetka 
(tо‘pbarg), holatdagi gul hosil qiladigan poyaning asosidan yoki 
tuproqqa kо‘milgan rezetkali poyaning qisqargan asosidan paydo 
bо‘ladi. Kaudeksning novdadan kelib chiqanligi undagi barg о‘rni va 
uning qо‘ltig‘idagi kurtakning mavjudligidadir (105-rasm).
Kaudeksning yer ostki novdadan farqi shundaki, yer ostki 
novdalarning kо‘p yillik qismi о‘lib boradi, kaudeks esa kambiy 
hisobiga tanasi kengayib boradi, о‘lmaydi kо‘p yillar yashagandan 
sо‘ng asta-sekin ildizga aylana boshlaydi. 
Ildiz bilan poyaning chegarasi yо‘qolib ketadi, shuning uchun bu 
qismini kо‘p vaqt poya – ildiz deyiladi. Kaudeks kо‘p yillar yashashi 
202

---

natijasida о‘zakning parenximasi yemirilib bо‘shliq hosil bо‘ladi. 
Kaudeks bir necha qismlarga bо‘linib о‘sa boshlaydi, bunga – 
partekulyatsiya deyiladi.
Ildiz poyalar.
Ildiz poya – rizom (ildizsimon) о‘simliklarning 
organi bо‘lib kо‘p yillik gorizontal yoki vertikal о‘sib, oziq 
moddalarni jamg‘arishga vegetativ kо‘payishga moslashgan, kо‘p 
yillik qism. Ildiz poyaning yosh qismida bо‘g‘im va bо‘g‘im oraliqlari 
bо‘lib, bо‘g‘imlarida tangacha barg va kurtaklar joylashgan. Shu 
belgilariga qarab kaudeksni tez ajratish mumkin. Ildiz poyaning 
kurtaklaridan yon novdalar о‘sib chiqadi.
Ildiz poyalarning uchki qismi yildan – yilga о‘sib shoxlanib boradi, 
asosi esa о‘lib boradi, qо‘shimcha ildizlar kuchli rivojlanadi. Bо‘g‘im 
oraliqlarining uzun, kaltaligiga qarab: uzun ildiz poya kalta ildiz 
poyalarga bо‘linadi. Ildiz poya monopodial (shirin miya) yoki 
simpodial о‘sadi. Vegetativ yо‘l bilan hosil bо‘lgan yangi tо‘plar 
yig‘indisiga klon deyiladi.