Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

1-
 
Tajriba. Benzoy kislotani qayta kristallash usuli bilan tozalash 
 
Laboratoriya ishidan maqsad.
Ushbu laboratoriya ishidan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad, 
talabalarda olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun laboratoriya sharoitida, qattiq 
moddalarni qayta kristallash bilan tozalash jarayonini mustaqil bajarishlari va shu amaliy ish 
davomida o‘zlarining bilim hamda ko‘nikmalarini oshirishidir.
 Kerakli reaktivlar: 
benzoy kislota (yoki sulfanil kislotasi, atsetanilid), aktivlangan ko’mir. 
2.2 Moddalarni qayta kristallash
2.3 Qayta kristallantirishga erituvchi tanlash 
2.1 Organik moddalarni tozalash usullari 

---

17
Jihozlar: 
100 ml sig'imli stakan yoki kolba, suv hammomi, shisha tayoqcha, quritish 
shkafi, termometr. 
Ishning borish tartibi
: 100 ml sig'imli stakan yoki kolbaga 1g benzoy kislota (yoki sulfanil 
kislotasi, atsetanilid) 40 ml suv va 0,05-0,1g kukun holdagi aktivlangan ko’mir solib, suv 
hammomida qizdiriladi. Aralashma 10-15 minut davomida qaynagandan so’ng eritma tezda burma
filtr orqali filtrlanadi. Filtrat (muz solingan xolda) suvda sovutilib, idish devorlari shisha tayoqcha
bilan ishqalanganda benzoy kislotaning kristallari ajrala boshlaydi. Hosil bo’lgan kristallarni 
Byuxner voronkasi yordamida ajratib olinadi. So’ngra idishga solinib, quritish shkafida quritiladi.
Kristallar qurigach, uning suyuqlanish temperaturasi aniqlanadi. t
s
=121-122 
0
C. Agar benzoy 
kislotasi juda toza bo’lmasa, suvda yana bir marta qayta kristallanadi. 
2.4. Suyuq aralashmalarni ajratish va tozalash 
Haydash-suyuqliklarni bir-biridan ajratish va tozalashning eng qulay usuli hisoblanadi. 
Oddiy haydash usulida suyuqlik qaynash temperaturasigacha qizdiriladi, natijada hosil bo’lgan 
suyuqlik bug'lari sovutkichda qayta suyuklikka aylantiriladi va boshqa idishga yig'ib olinadi. Bu 
usulda suyuqlik bug'ga aylanadi, u esa sovutkich yordamida yana suyuklikka aylanadi. Buni to’gri
oqimli haydash deyiladi. Agar suyuqlik bug'larining sovugan qismi yangi hosil bo’layotgan 
suyuqlik bug'lari bilan uchrashib, haydash kolbasiga tushib tursa, bu jarayon qarama - qarshi 
oqimli haydash deyiladi. Bu usul rektifikatsiya kolonkalarida amalga oshiriladi.
Qaynash temperaturasi bir-biriga yaqin moddalar aralashmasini haydash uchun 
deflagmatorlardan (6.rasm) foydalaniladi. Qaynash temperaturasi 1-2
0
C farq qiladigan suyuqliklar 
aralashmasi rektifikatsiya kolonnalarida ajratilаdi. Haydash usulidan suyuq moddani erituvchidan, 
har xil qaynash temperaturasiga ega bo’lgan reaksiya mahsulotlarini bir-biridan hamda 
qo’shimchalardan ajratishda foydalaniladi. Haydashni amalga oshirish usuliga qarab 4 turga bo’lish 
mumkin: 
1. Oddiy sharoitda haydash
2. Fraktsiyalarga bo’lib haydash 
3. Vakuumda haydash
4. Suv bug'i bilan haydash.