Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

2
O
7
+ H
2
SO
4
H
2
Cr
2
O
7
+ K
2
SO
4
H
2
Cr
2
O
7
Cr
2
O
6
+ H
2
O
Cr
2
O
6
Cr
2
O
3
+ 3 [O]
3 CH
3
CH
2
OH + 3 [O]
CH
3
– C
O
H
3
CH
3
– C
O
H
+ [O]
CH
3
– C
O
OH
CH
3
– C
O
H
+ 2 CH
3
CH
2
OH
CH
3
– C – OCH
2
CH
3
+ H
2
O
OCH
2
CH
3
H
CH
3
– C
O
OH
+ CH
3
CH
2
OH
CH
3
– C + H
2
O
O
OCH
2
CH
3
CH
3
– C
O
H
3
O O
CH
3
– C CH – CH
3
CH
O
CH
3

---

27
Sovitgich ichidagi suv xarorati 30 

S 
bo’lishi shart-shunda sovitgich orqali faqat 
sirka aldegid o’tib (T=21

C), muz solingan 
stakanga joylashgan qabul idishiga yigiladi. 
Hajmi 250 ml li yumaloq tubli kolbaga 100 g kaliy bixromatning 300 ml suvdagi 
eritmasini quying. Kolba bo’g’ziga ikki bo’yinli nay o’rnating uning bir bo’yniga tomizgich 
vorongka, ikkinchisiga sovitgich ulang. Sovitgich rasmda ko’rsatilgandek reaktsion kolbatomon 
nishab qilingan bo’lsin. 
Sovitgich ko’ylagi ichida suv oqmaydigan, turg’in holatda 30 

S da bo’lsin. Tomizgich voronkaga 
spirt bilan sulfat kislota aralashmasini joylang. Aralashma alohida idishda, ehtiyot choralari 
ko’rilgan holda tayyorlagan bo’lsin. Reaktsion kolbani suv hammomida asta qizdiring. Reaktsiya 
ohista, shunday me’yorda borsinki, tomayotgan aralashma muhitni ko’pirtirib yoki bug’latib 
yubormasin. Oksidlanish jarayoni boshlanganini muhitning qizg’ish rangini to’q-yashilga o’tishidan 
bilsangiz bo’ladi. Yuqori haroratda qaynovchi dastlabki va ikkilamchi mahsulotlar sovitgichdan 
pastga qaytadi. Hosil bo’lgan sirka aldegid muzda sovitilayotgan yig’gich idishga yig’iladi. 
Aldegidni ko’proq miqdorda olish qiyin. 
Le
kin olingan aldegid – miqdori keyingi tajribalar uchun 
etadi. Uning miqdorini o’lchang T
qayn
=21
o
C,
7834
,
0
18
4

d
zichligi, nur sindirish ko’rsatkichi 
3392
,
1
18
4

n
. 
Talaba tajribani bajarishdan avval o’qituvchi tomonidan 
be
rilgan asosiy 
re
a
ge
ntlardan 
birining miqdorlarga asoslangan holda quyidagi jadvallar yordamida hisob qismini bajaradi, 
so’ngra tajribaning nazariy unumini hisoblab chiqadi.
Sintez uchun olingan birikmalarning fizik-kimyoviy konstantalari 
Nomi 
Molekulyar 
massasi 
3
c
м
г

T

qayn
T

suyuq
K
2
Sr
2
O
7
297,18 
1,68 
- 
378 
C
2
H
5
OH 
46,07 
0,789 
78,3 
144 
H
2
SO
4
98,08 
1,84 
279,6 
10,31 
CH
3
CHO 
44,012 
0,783 
20,8 
124,0 
Nomi 
Miqdori
V, ml 
Mol
Ortiqchalik koe-ti 
K
2
Sr
2
O
7
100 
126,74 
2,170 
1 
C
2
H
5
OH 
100 
76,08 
1,427 
6,401 
H
2
SO
4
140 
- 
0,339 
4,209 
Bu qanda modda molekula modelari?
TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR 
1.
Aldegidlar va ketonlarning umumiy formulasini yozing. 
2.
Sirka aldegid olishning uch xil usulini taklif qiling. 
3.
Spirtdan kaliy bixromat ishtirokoda bir mol sirka aldegidi uchun kerak bo‘ladigan reaktivlarni 
elektron balans usuli bilan hisoblang. 
4.
Sirka aldegid sintezining asosiy reaksiya tenglamasini yozing. 
sovituvch aralashma
C
2
H
5
OH + K
2
Cr
2
O
7
+
+H
2
SO
4
K
2
Cr
2
O
7
+ H
2
SO
4

---

28
5.
Sirka aldegid sintezining qo‘shimcha reaksiya tenglamasini yozing. 
6.
Aldegidlar bilan ketonlar orasida qanday farq bor? 
7.
Kondensatsiya jarayoni deb nimaga aytiladi? Sirka aldegidning kondensatsiya reaksiyasi 
tenglamasini yozing. 
8.
Quyidagi birikmalarning sistematik nomenklatura bo’yicha nomini ayting. 
9.
Quyidagi spirtlar: metiletilkarbinol, metilpropanol, 2-metilbutanol-3, 2-metil-butanol-2 larning 
oksidlanib, aldegidlar yoki ketonlarga aylanishi reaksiyalari tenglamalarini tuzing hamda hosil 
bo’lgan mahsulotlarning nomini ayting. 
10.
Atseton quyidagi reaksiya yordamida olinadi: 
Reaksiya unumi 98 % bo’lganda, shu reaksiya asosida 2 kg tuzdan qancha atseton olinadi? 
11.
Moy aldegid va etilpropilketonlar qaytarilganda, qanday birikmalar hosil bo’ladi? 
12.
Propion aldegidning kumush oksidning ammiakli eritmasi, ammiak, natriy bisulfat, sianid 
kislota, metil magniy yodid, xlor, gidrazin bilan reaksiyasi tenglamalarini yozing. 
13.
Atsetilen va noorganik modda; atseton va formaldegiddan foydalanib, metilvinilketon hosil 
qiling. 
14.
C
2
H
5
MgBr
sirka aldegid, chumoli aldegid bilan reaksiyaga kirishganda qanday spirtlar hosil 
bo’ladi? reaksiya tenglamalarini yozing. 
15.
2-butanolga quyidagi reagentlar: 
PCl
5
, KOH
ning spirtdagi eritmasi, ozon, suv, 
CH
3
MgJ
, suv, 
KMnO
4
 
fenilgidrazin birin-ketin ta’sir ettirilganda, sodir bo’ladigan o’zgarishlarni yozing.